Nevoja për të besuar që të Kuptojmë humanitetin tonë*

 

Madhështia dhe mjerimi i njeriut. Ky paradoks është qendror për mendimin dhe mesazhin jehues të Blaise Pascal, i lindur katër shekuj më parë, më 19 qershor 1623, në Clermont të Francës Qendrore. Që nga fëmijëria, Pascal ia dedikoi jetën ndjekjes të së vërtetës. Duke përdorur arsyen ai kërkoi gjurmët e saj në fushat e matematikës, gjeometrisë, fizikës dhe fizlozofisë, ku bëri zbulime të shquara dhe duke fituar famë të madhe edhe në një moshë të hershme. E sërish ai nuk ishte i kënaqur me këto arritje. Në një shekull të përparimeve të mëdha në shumë fusha të shkencës, i shoqëruar nga një shpirt në rritje i skepticizmit filozofik dhe fetar, Blaise Pascal, u provua të ishte një kërkues i palodhur i së vërtetës, një shpirt “i paqetë”, i hapur për horizonte të reja edhe më të mëdha.

Mendja brilante dhe kurioze e Pascal nuk pushoi kurrë së shtruari pyetjen, e vjetër, por megjithatë sërish të re, që buron nga zemra njerëzore: Ç’është njeriu që të kujtohesh për të? Apo biri i njeriut që të kujdesesh për të?(Psalmet 8:5). Kjo pyetje ka pështjelluar burra dhe gra të çdo kohe dhe vendi, çdo kulture, gjuhe dhe besimi fetar.

“Çfarë është natyra e njeriut”,-pyet Pascal – “Asgjë krahasuar me infinitin, e megjithatë gjithçka në krahasim me asgjënë”. Pyetja është shtruar nga Psalmuesi në kontekstin e historisë së dashurisë mes Zotit dhe popullit të tij, një histori që kulmon në mishërimin e “Birit të Njeriut”, Jezu Krishtit, të cilin Ati, e la në braktisje në mënyrë që ta kurorëzonte me lavdi dhe nder përmbi çdo krijesë tjetër.

Kësaj pyetjeje të ngritur në një gjuhë kaq të ndryshme nga ajo e matematikës dhe gjeometrisë, Pascal vijoi t’i kushtonte vëmendjen e tij. Për këtë arsye, unë besoj se është e përshtatshme të përshkruhet Pascal si një njeri i shenjuar nga një sjellje themelore e habisë dhe hapjes ndaj realitetit. Hapje ndaj përmasave të tjera të dijes dhe jetës, hapje ndaj të tjerëve, hapje ndaj shoqërisë. P.sh më 1661 ai zhvilloi në Paris, të parin sistem të transportit publik në histori, “karrocat pesë penëshe”. Nëse e përmend një gjë të tillë në hapje të kësaj letre, e bëj për ta qartësuar se as konvertimi i tij në Krishtin, që nisi me “natën e zjarrit” të 23 nëntorit 1654, as edhe mbrojtja e tij mjeshtërore e besimit kristian, nuk e bëjnë më pak një njeri të kohës së vet. Ai vijoi të ishte i shqetësuar me çështjet që shqetësonin epokën në të cilën jetoi dhe nga nevojat materiale të të gjithë anëtarëve të shoqërisë ku jetoi.

Kjo hapje ndaj botës rreth tij e mbajti shqetësuar për të tjerët edhe në ditët e fundit të sëmundjes, vetëm në moshën 39 vjeçare. Për këtë, në fazën e fundit të pelegrinazhit të tij tokësor, ai raportohet të ketë thënë: “Nëse mjekët thonë të vërtetën, dhe Zoti mundëson që unë të marr veten nga kjo sëmundje, unë jam i vendosur të mos bëj asgjë tjetër në jetën që më ka mbetur  veçse t’u shërbej të varfërve”. Është prekëse të shohësh se në ditët e fundit të jetës së tij, një gjeni kaq i madh sa Blaise Pascal nuk pa asgjë më të nevojshme sesa detyrimi për t’ia dedikuar energjitë e tij, veprave të mëshirës: “I vetmi objekt i Shkrimit është bamirësia(dashuria për tjetrin)”.

Jam i gëzuar që në këtë katërqindvjeçar të lindjes së tij, Providenca e Zotit më ofroi mundësinë të përkujtoj Pascal, dhe të kujtoj ato aspekte të jetës dhe mendimit të tij të cilat unë i konsideroj të dobishme në inkurajimin e kristianëve në ditët tona, si dhe bashkëkohësit e tyre vullnetmirë, në kërkim të lumturisë së vërtetë. Pasi “të gjithë njerëzit kërkojnë të jenë të lumtur. Kjo është e vërtetë pa përjashtim, pavarësisht mënyrave që vënë në punë. Të gjithë synojnë të njëjtën gjë”. Katër shekuj pas lindjes së tij, Pascal mbetet bashkëudhëtari ynë, na shoqëron në kërkimin tonë për lumturinë e vërtetë dhe përmes dhuratës së besimit, njohjes së lumtur dhe të përulët të Zotit të kryqëzuar dhe lartësuar. 

Një njeri i dashuruar me Krishtin, që flet për këdo

Nëse Blaise Pascal tërheq këdo, kjo ndodh përmbi të gjitha sepse ai foli kaq bindshëm për kushtëzimin tonë njerëzor. E megjithatë do të ishte gabim ta shihje atë vetëm si një vëzhgues depërtues të sjelljes njerëzore. “Mendimet” e tij monumentale, disa prej aforizmave të të cilave janë të famshme, nuk mund të kuptohen me të vërtetë veçse nëse kuptojmë se Jezu Krishti dhe Shkrimet e Shenjta janë sa qendra e tyre aq edhe çelësi i kuptimit. Nëse Pascal sugjeroi t’i fliste për njeriun dhe Zotin, kjo erdhi pasi ai kishte fituar sigurinë se

jo vetëm e njohim Zotin vetëm përmes Jezu Krishtit, por ne njohim veten vetëm përmes Krishtit. Ne nuk e njohim jetën dhe vdekjen përveçse përmes Krishtit. Pa Jezu Krishtin, ne nuk kuptojmë as jetën, as vdekjen tonë, as Zotin, as veten

Që këtej, pa Shkrimet, që flasin vetëm për Jezu Krishtin, ne nuk dimë asgjë dhe shohim vetëm errësirë. Nëse kjo deklaratë e guximshme do të duhet të kuptohet në tërësinë e vet, dhe të mos konsiderohet një pohim thjesht dogmatik i pakuptueshëm për ata që nuk ndajnë besimin kristian, apo si një përçmim i qëllimit të natyrshëm të arsyes, ai ka nevojë të qartësohet.

Besim, dashuri dhe liri

Si kristianë ne duhet të shmangim ngasjen për ta paraqitur besimin tonë si një sigur e pakontestueshme, evidente për këdo. Është e qartë se Pascal, ishte i shqetësuar që të bënte njerëzit të kuptonin se “Zoti dhe e vërteta janë të pandashëm”, e megjthatë ai e dinte po ashtu se besimi është i mundur vetëm nga hiri i Zotit, përqafuar nga një zemër e lirë. Përmes besimit ai kishte takuar personalisht “Zotin e Abrahamit, Isakut, Jakobit, jo Zotin e filozofëve dhe të të mësuarve” dhe kishte pranuar Jezu Krishtin si “rrugën, të vërtetën dhe jetën”. Për këtë arsye unë sugjeroj se kushdo që dëshiron të rezistojë në kërkimin e së vërtetës – një detyrë e pafundme në këtë jetë – duhet të dëgjojë Blaise Pascal, një njeri me inteligjencë të pazakontë që këmbëngulte dhe pa një aspiratë për dashurinë, asnjë e vërtetë nuk ka vlerë. “Ne e shndërrojmë vetë të vërtetën në idhull, pasi e vërteta pa mirësinë nuk është Zoti, por imazhi i tij; është një idhull që në asnjë mënyrë nuk duhet të duhet apo adhurohet”.

Pascal do të na mbrojë kështu nga mësimet e rreme, superstiocionet dhe libertinizmi që shmang kaq shumë njerëz nga paqja e përhershme dhe gëzimi i Atij që dëshiron që ne të zgjedhim “jetën dhe të mirën” dhe jo “vdekjen dhe të ligën”. Sërish, tragjedia e kësaj jete është se ne shpesh nuk arrijmë të shohim qartë dhe si rezultat, ne zgjedhim gabim. Pasi ne nuk mund të shijojmë gëzimin e Ugjillit veçse “Shpirti i Shenjtë të na mbushë me fuqinë e vet dhe të na çlirojë nga dobësia, egoizmi, vetëkënaqësia dhe krenaria jonë”. Për më tepër, “pa mençurinë e të shquarit, ne mund të bëhemi pre e çdo prirjeje kalimtare”. Kjo është arsyeja pse një vlerësim i besimit të gjallë të Blasie Pascal, që kërkoi të provonte se besimi kristian është “i adhurueshëm sepse e njeh me të vërtetë njeriun” dhe “i dashurueshëm sepse premton të mirë të vërtetë” mund të na ndihmojë të çajmë në rrugën tonë përmes hijeve dhe trishtimeve të kësaj bote.

Një mendje e jashtëzakonshme shkencore

Kur nëna e tij vdqi më 1626, Blaise Pascal ishte 3 vjeç. Babai i tij, Etienne, një jurist i mirënjohur, njihej po ashtu edhe për dhuntitë e veta shkencore, veçanrëisht në fushat e matematikës dhe gjeometrisë. Duke zgjedhur që të kujdesej personalisht për arsimimin e tre fëmijëve të vet, Jacqueline, Blaise dhe Gilberte, ai u zhvendos në Paris më 1632. Shumë shpejt, Blaise dëshmoi inteligjencë dhe këmbëngulje të veçantë në kërkimin e së vërtetës. Motra e tij, Gilberte na rrëfen se “që nga fëmijëria, ai mund të pranonte vetëm ato që gjëra që i nguliteshin si qartësisht të vërteta; si pasojë, kur nuk kishte arsye të shëndosha, ai i kërkonte ato vetë”.

Një ditë, babai i tij, e gjeti Blaise duke studiuar gjeometri dhe befas kuptoi se pa e ditur se të njëjtat teorema mund të gjendeshin në libra me tituj të jerë, Blaise, në moshën 12 vjeçare, tërësisht vetë, duke vizatuar mbi tokë, kishte provuar 32 propozicionet e Euklidit. Gileberte kujton sesi babai i tyre “ishte mahnitur nga thellësia dhe fuqia e intelektit të tij”.

Në vitet që pasuan, Blaise Pascal punoi intensivisht në mënyrë që talenti i tij i jashtëzakonshëm të jepte fryte. Në moshën 17 vjeçare, ai komunikonte me njerëzit më të mësuar të kohës. Shumë shpejt erdhën zbulimet dhe publikimet e tij. Më 1642, në moshën 19 vjeçare, ai shpiku një makinë aritmetike, pararendësja e kompjuterëve modernë. Në këtë aspekt, Pascal i flet kohës sonë, pasi na kujton për madhështinë e arsyes njerëzore dhe na inkurajon ta vëmë në punë atë në kuptimin e mistereve të botës që na rrethon. Kapaciteti i tij në matematikë, aftësia për të kuptuar në hollësi sesi funksionojnë gjërat, do të rezultonte e dobishme përgjatë jetës së tij. Me fjalët e teologut eminent Hans Urs von Balthasar: “Ai e ushtroi veten në saktësinë e duhur matematikore dhe shkencave të natyrës si të tilla, sa për të fituar atë saktësi të duhur të botës së qenies dhe mbretësisë kristiane”.

Besimi i Pascal në përdorimin e arsyes natyrale, që e bashkon atë me të gjithë kërkuesit e së vërtetës, i mundësoi atij si të njihte kufijtë e vet dhe të ishte receptiv ndaj arsyeve mbinatyrore të zbulesës hyjnore, me atë sens paradoksi që do të gjente shprehje në thellësinë filozofike dhe sharmin literar të “Mendimet”. “Kisha bëri shumë përpjekje për të demonstruar se Jezu Krishti ishte njeriu kundër atyre që e mohonin këtë, sikurse u përpoq shumë për të demonstruar se ai ishte Zoti; dhe të dyja ishin njësoj evidente”.

Filozofët

Shumë prej shkrimeve të Pascal janë të zhytura në gjuhën e filozofisë. Kjo është veçanrëisht e vërtetë për “Mendimet” e tij, koleksioni i fragmenteve, publikuar pas vdekjes, që janë shënimet e tij dhe skicat për një filozofi të frymëzuar nga një shqetësim teologjik. Studiuesit janë përpjekur, me rezultate të ndryshme, që të rikuperojnë formën dhe unitetin origjinal të koleksionit. Dashuria pasionante e Pascal për Krishtin dhe për t’i shërbyer të varfërve, çka e përmenda më sipër, nuk ishte dhe aq shenja e një shkpëutjeje në mendjen e këtij dishepulli të guximshëm, sesa e një rritjeje më të thellë përkundrejt radikalizmit ungjillor, një progresion, ndihmuar nga mirësia, drejt të vërtetës së gjallë të Zotit. Pascal, që zotëronte sigurinë mbinatyrore të Besimit dhe e konsideronte atë tërësisht të përputhshëm me Arsyen, të cilën e tejkalonte pafundësisht, kërkoi me aq sa mundi, të angazhohej në dialog me ata që nuk ndanin besimin e tij.

Për “ata që nuk kanë besim, ne nuk mund t’ua përcjellim atë veçse me arsyetim, teksa presim për Zotin që t’ua japë duke prekur zemrën e tyre”. Këtu ne shohim një formë të plotë dhe të respektueshme ungillizimi të cilën brezi ynë do të bënte mirë ta imitonte. Ka nevojë pra, për një kuptim të duhur të mendimit të Pascal dhe Kristianizmit, që të jemi të vëmendshëm ndaj filozofisë së tij. Ai admironte mençurinë e filozofëve antikë grekë, që kërkonin me thjeshtësi dhe qetësi të jetonin si qytetarë të një polisi.

Ne i mendojmë Platonin dhe Aristotelin si njerëz që vishnin rroba të lëshuara studiuesish. Ata ishin njerëz normalë, si të gjithë, që i gëzoheshin shakave me miqtë e tyre. Kur ata po shkruanin “Ligjet dhe Politika”, e bënin këtë për kënaqësi. Ishte pjesa më pak filozofike dhe më pak serioze e jetës së tyre; më filozofikja ishte të jetoje thjesht dhe paqësisht

Sërish, megjithë madhështinë dhe dobinë e tyre, Pascal e njihte kufirin e filozofive të tyre: Stoicizmi çon në krenari, skepticizmi në dëshpërimi. Arsyeja njerëzore është një mrekulli e krijimit, që e veçon njeriun nga krijesat e tjera, sepse “njeriu është një kallam, më i brishti në natyrë, e megjithatë një kallam që mendon”. Kufijtë e filozofëve këto janë, thjesht kufijtë e arsyes së krijuar. Deomocriti mund të thotë fare mirë se “do të flas për gjithçka”, por arsyeja nuk mundet në vetvete që të zgjidhë çështjet më urgjente dhe të thella. Në fund, edhe për epokën e Pascal si edhe për tonën, cila është pyetja më e madhe dhe grishëse? Është ai i tërësisë së kuptimit të fatit tonë, jetës dhe shpresës sonë, e drejtuar drejt një lumturie të cilën nuk na ndalohet ta imagjinojmë si të përjetshme, por të cilën vetëm Zoti mund ta ofrojë: “Asgjë nuk është e rëndësishme për njeriun sa gjendja e tij, asnjë nuk e tremb më shumë atë sa Përjetësia”.

Duke reflektuar mbi “Mendime” të Pascal, ne përballemi vazhdimisht, në një mënyrë apo tjetër me këtë parim themelor: “realiteti është epror ndaj ideve”. Pascal na mëson që të ruajmë distancën nga “kuptime të ndryshme të maskimit të realitetit”, nga “format engjëllore të pastëritë” te “diskutimi intelektual i privuar nga mençuria”. Asgjë nuk është më e rrezikshme sesa një arsye e patrupëzuar. “Ai që do të veprojë si një engjëll, vepron si një bishë”. Ideologjitë vrastare nga të cilat vazhdojmë të vuajmë në ekonomi, jetën sociale, antropologji dhe moralitet, i mbajnë ndjekësit e tyre të burgosur në një botë iluzionesh, ku idetë kanë zëvendësuar realitetin.

Kushti njerëzor

Filozofia e Pascal, përherë paradoksale, bazohet në një qasje sa të thjeshtë aq edhe të qartë: kërkon të arrijë “në realitetin e iluminuar nga arsyeja”. Ai e nis duke vëzhguar se njeriu është në disa mënyra i huaj ndaj vetes, njëherazi i madh dhe i mjerë. I madh për virtytin e arsyes së tij dhe aftësisë për të kontrolluar pasionet, por i madh po ashtu, “sepse njeh mjerimin e vet”. Në të vërtetë, njeriu aspiron në diçka tjetër nga kënaqja apo rezistimi ndaj instinkteve, “pasi çfarë është natyrë tek kafshët, e quajmë mjerim te njeriu”. Ekziston një disproporcion i patolerueshëm, mes dëshirës sonë të pakufizuar për lumturi dhe njohjen e së vërtetës, nga njëra anë, dhe nga ana tjetër, arsyes sonë të kufizuar dhe brishtësisë fizike që në fund përfundon në vdekjen. Fuqia e Pascal qëndron po ashtu në realizmin e tij të pandalshëm:

Nuk duhet inteligjencë e madhe për të kuptuar se këtu poshtë nuk ka përmbushje të vërtetë, se të gjitha kënaqësitë tona janë asgjë veçse vanitet, se sëmundjet tona janë të pafundme dhe se vdekja, që na kërcënon vazhdimisht, do të vendosë pashmangshmërisht para nesh, për pak vite, alternativën e frikshme të asgjësimit apo të të qenit të palumtur përgjithnjë. Asgjë nuk është më reale sesa kjo, as më frikësuese. Ne mund të veprojmë trimërisht sa të duam: ky është fundi që pret edhe jetën më të mirë në botë

Në këtë kusht tragjik, një individ sigurisht që nuk mund të tërhiqet në vetvete, pasi mjerimi dhe pasiguria e fatit të tij janë të padurueshme për të. Si pasojë, ai ka nevojë të shpërqendrojë veten. Pascal e njeh qartë këtë: “Ndaj edhe njeriu e dashuron kaq shumë zhurmën dhe rrëmujën”. Pasi nëse një njeri, nuk e shpërqendron veten nga kushti i ij – dhe ne dimë shumë mirë sesi ta bëjmë këtë përmes punës, kohës së lirë, marrëdhënieve në familje apo mes miqve, por gjithashtu, ndër të tjera, përmes veseve në të cilat na çojnë pasione të caktuara – humaniteti i tij përjeton “hiçin e vet, braktisjen, pamjaftueshmërinë, varësinë, pafuqinë dhe boshllëkun. E këtu, nga thellësia e shpirtit të tij, shfaqet mërzia, melankolia, trishtimi, hidhërimi, inati, dëshpërimi. Diversioni nuk ja del të kënaqë, e ca më pak të përmbushë, dëshirën tonë të madhe për jetë dhe lumturi. Kjo është diçka që të gjithë ne e njohim shumë mirë".

Në këtë pikë, Pascal, parashtron argumentin e tij të madh. “Çfarë është pra, që kjo dëshirë dhe ndjesi pafuqie na ulëret, nëse nuk është ajo se njeriu një kohë gëzonte njëfarë lumturie, nga e cila tani nuk mbetet veçse një gjurmë bosh të cilën ai përpiqet më kot ta mbushë me çdo gjë rreth vetes, duke kërkuar në gjërat që nuk ka, atë që nuk mund ta marrë nga ato që ka. E megjithatë, asnjë prej këtyre nuk mund t’ia ofrojë, pasi ky hon i pafundëm nuk mund të kalohet veçse nga një objekt i pafundëm dhe i pandryshueshëm që është vetë Zoti”. Nëse njeriu është si “një mbret i zhveshur nga çdo gjë”, që kërkon vetëm të ringrejë madhështinë e humbur, ndonëse e di që nuk është i aftë ta bëjë, atëherë çfarë është ai?

“Çfarë krijese fantastike është njeriu, një risi, përbindëshmëri, kaotik, kontradiktor, gjenial, gjykatës i çdo gjëje, krimb i dobët toke, bartës i së vërtetës, llucë pasigurie dhe gabimi, lavdi dhe hedhurinë e universit. Kush mund ta zhbëjë këtë lëmsh?" Si një filozof, Pascal e pa qartë se “sa më e madhe inteligjenca jonë, aq më shumë ne zbulojmë madhështinë dhe vogëlsinë e tij” dhe se këto kontradikta janë të papajtueshme. Arsyeja njerëzore nuk mund t’ui bëjë të dakordësohen, as të zgjidhë enigmën.

Pascal shkon më tej kur argumenton se nëse ka një Zot, dhe nëse njeriut i është bërë një zbulesë – siç predikojnë një numër religjionesh – dhe nëse ai zbulim është i vërtetë, duhet të përmbajë përgjigjen që presim në mënyrë që të zgjidhim kontradiktat që shkaktojnë kaq ankth.

Madhështia dhe mjerimi i njeriut janë kaq evidente saqë besimi i vërtetë fetar duhet medoemos të na mësojë qoftë edhe se te njeriu ekziston një parim madhështie, ashtu edhe një parim mjerimi. Po kështu, ai besimi duhet të marrë parasysh këto kontradikta mahnitëse

Nga studimi i tij i besimeve të mëdha fetare, Pascal përfundon se “asnjë mendim, dhe asnjë praktikë asketo-mistike nuk mund të afrojë një rrugë shëlbimi”, veçse përmes “kriterit më të lartë të së vërtetës që gjendjet në iluminimin e mirësisë”. “Është e kotë”, shkruan ai, duke imagjinuar se çfarë mund të na thotë Zoti i vërtetë, “të kërkosh në veten kurën për mjerimin tënd. Gjithçka mund të arrijë inteligjenca jote është njohja e faktit se nuk e gjen dot brenda vetes as të vërtetën apo mirësinë. Filozofët ta premtuan por nuk ia dolën. Ata nuk e dinë as se çfraë është e mira jote e vërtetë, as gjendja jote e vërtetë”.

Pasi vuri në punë inteligjencën e tij të jashtëzakonshme për studimin e kushtit njerëzor, Shkrimeve të Shenjta dhe traditën e Kishës, Pascal e prezanton veten me një thjeshtësi fëmije, si një dëshmitar i përulët i Ungjillit. Si një kristian, ai dëshiron t’u flasë për Jezu Krishtin atyre që kanë konkluduar nxitimthi se nuk ka një arsye të qëndrueshme për të besuar në të vërtetën e Kristianizmit. Nga ana e vet, ai e di nga përvoja se pëmbajtja e zbulimit hyjnor jo vetëm nuk i kundërvihet kërkesave të arsyes, por ofron përgjigjen e mahnitshme që asnjë filozofi nuk mund të arrijë vetë.

Konvertimi: vizita e Zotit

Më 23 nëntor 1654, Pascal pati një përvojë të fuqishme që edhe sot referohet si “nata e tij e zjarrit”. Kjo përvojë mistike, që i shkaktoi lotë gëzimi, ishte kaq intensive dhe vendimtare për të, saqë ai e regjistroi në një copë letre, datuar saktësisht, “Memoriali”, të cilën e futi në astarin e palltos, e që u zbulua vetëm pas vdekjes. E teksa është e pamundur të dihet natyra e vërtetë e asaj që ndodhi në shpirtin e Pascal atë natë, duket të ketë qenë një takim që ai vetë e pranonte si analog me takimin, që është themelor përtë gjithë historinë e zbulimit dhe shpëtimit, që Moisiu përjetoi në praninë e shkurres që digjej. Termi “ZJARR” me të cilin Pascal hapi “Memorialin” na fton, për të folur në mënyrë relative, që të bëjmë këtë krahasim. Paralelja duket se dëshmohet nga vetë Pascal, i cili menjëherë pas evokimit të zjarrit, përsëriti apelacionin që Zoti vetë i dha vetes në prani të Moisiut: “Zoti i Abrahamit, Zoti i Isakut, Zoti i Jakobit” dhe më pas shtoi: “jo i filozofëve dhe i të mençurve. Sigurisht. Sigurisht. Ndjenjë. Gëzim. Paqe. Zoti i jezu Krishtit”.

Zoti ynë është me të vërtetë gëzim dhe Blaise Pascal e dëshmon këtë përpara të gjithë Kishës dhe para të gjihë atyre që kërkojnë Zotin. “Ky nuk është abstrakti i Zotit, apo Zoti kozmik, jo. Ky është Zoti i një personi, i një thirrjeje, Zoti i Abrahamit, Isakut dhe Jakobit, Zoti i cili është siguri, që është ndjenjë, që është gëzim”. Takimi atë natë, që konfirmoi për Pascal “madhështinë e shpirtit njerëzor”, e përmbyti atë me po të njëjtën gëzim të parrokshëm: “Gëzim, gëzim, gëzim, lotë gëzimi”. Dhe ai gëzim hyjnor u bë për të një rast rrëfimi dhe lutjeje: “Jezu Krisht. E ndava veten prej tij. I ika, e mohova e kryqëzova. Që të mos ndahem më prej tij”. Përvoja e Pascal, e dashurisë së Zotit,  që me Jezu Krishtin u hyri në historinë tonë dhe pandalshëm bën pjesë në jetën tonë, e vendosi Pascal në shtegun e konvertimit të thellë, një jetë bamirësie dhe kështu “abstinenca e plotë dhe e ëmbël” nga “vetja e vjetër, e korruptuar dhe mashtruar nga epshet e saj”.

Siç e ka vënë në dukje Shën Gjon Pali II në enciklikën e tij mbi marrëdhënien e besimit me arsyen, “filozofë si Pascal” janë të jashtëzakonshëm për refuzimin prej tyre të gjithë supozimeve sikundër edhe për qëndrimin e tyre të përulët dhe kurajon. Ata kuptuan se “besimi çliron arsyen nga supozimi”. Sigurisht, përpara natës së 23 nëntorit 1654, Pascal “nuk e kishte dyshuar kurrë ekzistencën e Zotit. Ai e dine po ashtu se Zoti është e mira supreme...Ajo çfarë i mungonte atij dhe që e dëshironte nuk ishte dija, por pushteti; jo e vërteta por fuqia”.

Ajo fuqi tani iu dhurua nga hiri i Zotit dhe ai e ndjeu veten të tërhequr me siguri te Jezu Krishti: “Ne e njohim Zotin vetëm përmes Jezu Krishtit. Pa këtë ndërmjetës, i gjithë komunikimi me Zotin, pamundësohet”. Të zbulosh Jezu Krishtin do të thotë të zbulosh Shpëtimtarin dhe Çliruesin për të cilin kam nevojë: “Ky Zot nuk është veçse shëlbueis i mjerimeve tona. Ndaj ne mund vetëm të njohim Zotin duke pranuar pamoralshmërinë tonë”. Si me çdo konvertim autentik, edhe ai i Blaise Pascal, ndodhi në përultësi, që na çliron nga “ngushtësia dhe egocentrizmi ynë”.

Inteligjenca e gjerë dhe e pandalshme e Blaise Pascal, mbushur me paqe dhe gëzimin e zbulimit të Jezu Krishtit, na fton, duke ndjekur “urdhërimin e zemrës”, të përparojmë drejt shkëlqimit të “këtyre dritave parajsore”. Pasi nëse Zoti ynë është një “Zot i fshehur” kjo është sepse ai “ka dashur të fshihet” në një mënyrë të tillë që arsyeja jonë, e ndriçuar nga hiri i tij, nuk do të pushojë kurrë së kërkuari për ta gjetur. Ndaj është nga ndriçimi i hirit që ne do ta njohim. Megjithatë liria jonë njerëzore duhet të hapet ndaj kësaj dhe në të vërtetë Jezusi na ngushëllon me këto fjalë:

Nuk duhet të më kërkosh nëse nuk më ke gjetur

Urdhërimi i zemrës dhe arsyet e tij për të besuar

Me fjalët e Papa Benediktit XVI, “tradita katolike e ka refuzuar që nga fillesa atë që quhet fideizëm, që është dëshira për të besuar kundër arsyes”. Pascal është njësoj thellësisht i lidhur me “arsyeshmërinë e besimit në Zot”, jo vetëm sepse “mendja nuk mund të detyrohet të besojë çfarë dihet se është e rreme”, por gjithashtu sepse “nëse ne shkojmë ndesh me parimet e arsyes, besimi ynë do të ishte absurd qesharak”. Megjthatë, ndonëse besimi është i aryeshëm, ai mbetet një dhuratë e Zotit dhe nuk mund të imponohet. “Ne nuk e provojmë se ne duhet të duhemi duke evidentuar arsyet për këtë; do të ishte qesharake”, na thotë Pascal me humorin e tij të hollë duke krahasuar dashurinë njerëzore me mënyrën sesi Zoti na fton ta ndjekim. Njësoj si dashuria njerëzore, “që propozon por asnjëherë nuk imponon – dashuria e Zotit nuk imponohet asnjëherë”. Jezusi dëshmoi të vërtetën, por “refuzoi të përdorte forcën për ta imponuar atë mbi ata që folën kundër tij”. Kjo është arsyeja pse

ka mjaftueshëm dritë për ata që dëshirojnë vetëm të shohin, dhe mjaftueshëm errësirë për ata që janë të disponuar për të kundërtën

Pascal vazhdon duke na thënë se “besimi dallon nga prova. Njëri është njerëzor, ndërkohë që tjetri është dhuratë e Zotit”. Që këtu është e pamundur të besosh “veçse nëse Zoti ndikon zemrën”. Ndonëse besimi është i një rendi më të lartë se arsyeja, nuk rrjedh që këto të dyja i kundërvihen njëra-tjetrës; më tepër, besmi e tejkalon pafundësisht arsyen. Teksa lexojmë veprën e Pascal nuk nuk hasim së pari arsyen që qartëson besimiin, por një Kristian me saktësi të madhe logjike që kupton një rend, të vendosur me mirësi nga Zoti, i cili e transhendon arsyen: “Distanca e pafundme mes trupave dhe mendjeve përfaqëson distancën pafundësisht të pafundme mes mendjeve dhe bamirësisë, pasi kjo e fundit është mbinatyrore”.

Si një ekspert në gjeometri, Blaise Pascal, i ndriçuar nga hiri i besimit, mundi ta përmblidhte të gjithë përvojëne  tij në këto fjalë: “Nga të gjithë trupat të bërë bashkë, nuk mund të arrihet të merret as mendimi më i vockël. Kjo është e pamundur dhe i takon një rendi tjetër. Nga të gjithë trupat dhe mendjet , nuk mund të nxirret asnjë impuls i bamirësisë së vërtetë. Kjo është e pamundur dhe i takon një rendi tjetër, mbinaturor”.

As operacionet e gjeometrisë, as arsyetimet filozofike nuk na lejojnë, në vetvete, të mbërrijmë në një “shikim shumë të qartë” të botës apo të vetes. Të ngatërruara në detajet e llogaritjeve të veta, nuk përfitojnë nga shikimi i së tërës që na jep mundësinë “të shohim të gjitha parimet”. Kjo është detyra e “shpirtit të finesës” të cilin Pascal e lartëson, pasi në përpjekjen për të rrokur realitetin “njeriu duhet menjëherë të rrokë gjërat me një shikim”. Ky vizion intuitiv ka të bëjë me atë që Pascal e quan “zemra”. “Ne e dimë të vërtetën jo vetëm përmes arsyes, por edhe më shumë përmes zemrës; është përmes kësaj të dytës që ne njohim parimet e para dhe është e kotë që arsyetimi – që nuk luan rol aty – përpiqet t’i refuzojë”. Të vërtetat hyjnre të zbuluara – si fakti që Zoti që na krijoi është dashuri, se ai është Ati, Biri dhe Shpirti i Shenjtë dhe se ai u mishërua në Jezu Krishtin, që vdiq dhe u ngrit nga vdekja për shpëtimin tonë – nuk mund të demonstrohen përmes arsyes. Ato mundet vetëm të njihen nga siguria e besimit dhe më kalojnë mandej menjëherë nga zemra spirituale te mendja racionale, që njeh të vërtetën e tyre dhe mund të t’i shpjegojë ato në këmbim. “Kjo është se pse ata të cilëve Zoti u ka dhënë besim fetar duke u prekur zemrën janë të bekuar me të vërtetë dhe të bindur drejt”.

Pascal nuk u dorëzua kurrë prej faktit se disa burra dhe gra jo vetëm nuk e njohin Jezu Krishtin, por përbuzin, për shkak të përtacisë apo pasioneve të tyre që ta marrin seriozisht Ungjillin. Pasi në Jezu Krishtin vetë jetët e tyre janë në pikëpyetje. “Pavdekësia e shpirtit është kaq e rëndësishme për ne, diçka që na prek kaq thellë, saqë ne duhet të kemi humbur të gjitha ndjesitë që të jemi të pashqetësuar për të ditur atë që është në lojë...Dhe kjo është se pse, mes atyre që nuk janë të bindur prej kësaj, do të shquaja qartë mes atyre që bëjnë çdo përpjekje për ta hetuar këtë, dhe atyre që vazhdojnë jetën e tyre pas qenë të shqetësuar për të apo për të menduar rreth saj”.

Ne e dimë shumë mirë se shpesh përpiqemi t’i shpëtojmë vdekjes, apo të mposhtim atë, duke menduar se ne mund të “ndalojmë mendimin mbi ekzistencëon tonë të fundme”, apo të “largojmë fuqinë e saj dhe të vrasim frikën.

Por besimi kristian nuk është një ushtrim ekzorcizmi ndaj frikës nga vdekja; më shumë ai na ndihmon të përballim vdekjen. Shpejt apo vonë, ne do të kalojmë të gjithë në atë derë...Drita e vërtetë që ndriçon misterin e vdekjes buron nga ringjallja e Krishtit

Vetëm hiri i Zotit i mundëson zemrës së njeriut të njohë Zotin dhe të jetojë një jetë bamirësie. Kjo e ka drejtuar një komentues të rëndësishëm të Pascal në ditët tona që të shkruajë se “mendimi nuk bëhet kristian veçse ai nuk arrin në atë që Jezu Krishti solli ndër ne, që është Bamirësia(dashuria për tjetrin)”.

Shënim: Materiali më sipër është një përkthim i Letrës Apostolike të Papa Françeskut, publikuar më 19 qershor 2023, me rastin e 400 vjetorit të lindjes së Blaise Pascal(pa pjesën e fundit të jansenizmit). Sublimitas et miseria hominis – titulli invokon atë frazë të mirënjohur të filozofit frëng- Madhështia dhe mjerimi i njeriut, që sintetizon në vetvete qoftë “kushtin e tij në tokë”, ashtu edhe paradigmën qendrore të ndërgjegjes së tij për të pranuar shpëtimin te Jezu Krishti. Jo si besimtar i verbër, apo një i dobët i dorëzuar pafuqisë së vet, por si një shpirt që është në kërkim të kuptimit të ekzistencës së vet dhe arsyes së saj.

Fakti që Papa rimerr apo më mirë Zgjedh Pascal ka arsye të qarta ideologjike. Ai vazhdon këtu shënimet e Papa Benediktit XVI dhe Gjon Palit II që thoshin se “Kristianizmi është fe e Logosit”. Si arsye, por edhe si Fjalë, si shpjegim i vetëm madje e qenies.

Qendra e mendimit të Pascal merr rëndësi për Kristianizmin sepse ai pajton në një kuadër Logjik dhe për rrjedhojë “laik”, jo teologjik, aspektin racional të ekzistencës së Zotit dhe më e rëndëisishmja për Kristianizmin, të Mishërimit në Krishtin të Zotit me nevojën për Besuar në mënyrë që të Kuptojmë. Vijmë këtu te maksima e Anselmit “ Unë besoj për të kuptuar” e cila përcakton shumë përpara Pascal atë që ky i fundit do ta cilësonte si “rendi i zemrës”(urdhërimi është përkthyer në tekst).

Besimi "normohet" nga Pascal jo si inkuizitë e aderimit në një rend teokratik, por si perspektivë shumë më e thellë për Njohjen nga Aryeja, diçka që sfidon kurthin e madh paradigmatik të Dekartit që së pari kërkoi të bindej për Ekzistencën përmes Arsyes, jo të kuptonte arsyen e saj. Edhe si trajtesë Letra e Papës, që është e thjeshtuar dhe sjell ato momente që ushqejnë një qasje kristiane ndaj jetës, meriton të lexohet. Larg dogmatizmit dhe shpalljeve absolute, Vikari i Krishtit përpiqet të arsyetojë Besimin, që sa vjen e po izolohet si çështje e historisë. Dhe padijes.

*Përkthimi, titulli shqip dhe shënimi: Skerdilajd Zaimi