“Po i kthejmë fëmijët në njerëz që sillen si robotë”

Momo, personazhi i krijuar nga shkrimtari Michael Ende, kishte një dhunti: dinte të dëgjonte. Njerëzit mblidheshin në amfiteatrin e vogël ku vogëlushes i pëlqente të fliste, të paktën derisa “burrat gri” erdhën për të vjedhur kohën që njerëzit i kushtonin bisedave. Sipas psikologes, autores dhe profesores së arsimit në Universitetin e Harvardit, Rebecca Rolland, 43 vjeçe, diçka e ngjashme ndodh sot, veçanërisht me fëmijët tanë. "Ne kemi biseda logjistike sipërfaqësore, por kalojmë pak kohë në biseda më të thella në të cilat dëgjojmë plotësisht," shpjegon ajo për EL PAÍS.

Rolland, e cila është njëkohësisht specialiste e gjuhës së folur dhe të shkruar në departamentin e neurologjisë në Spitalin e Fëmijëve të Bostonit, ka botuar së fundmi librin “Arti i të folurit me fëmijët” (HarperOne, 2022). Në libër, autorja argumenton se nëse përfitojmë nga bisedat e vogla të përditshme dhe eliminojmë hajdutët e kohës - term që ajo e përdor në librin e saj për t'iu referuar abuzimit me teknologjinë, për shembull - këto biseda shërbejnë si mundësi të mëdha për mësimin dhe zhvillimin e krijimtarisë, dhe ne njëkohësisht do të forcojmë lidhjet tona me fëmijët tanë në këtë proces.

Pse mendoni se na duhet një manual për të folur me fëmijët?

Ne të gjithë duam më të mirën për fëmijët tanë dhe, në fund të fundit, për shoqërinë. Ne përpiqemi të bëjmë më të mirën për ta arritur këtë: i çojmë në aktivitete, bëjmë detyrat e shtëpisë me ta, shkojmë në ngjarjet që ata organizojnë në shkollë etj. Por ne nuk kemi parasysh çelësin më të rëndësishëm të zhvillimit të tyre: bisedat që bëjmë me ta në baza ditore. Shpesh, këto biseda janë logjistike. Ata janë shumë të përqendruar në mënyrën se si do të kalojmë nga një vend në tjetrin, cilat janë oraret tona dhe në përgjithësi se si i kalojmë ditët. Ka shumë kërkime për këtë që thonë se nëse i marrim këto biseda të përditshme dhe i kthejmë në mundësi të mëdha për të mësuar, për zhvillimin e kreativitetit tek fëmijët, si dhe për përforcimin e lidhjes, këto biseda mund të jenë shumë më efektive dhe ne mund të përmirësojmë jetën tonë. Shpresoj se ky manual mund t'i ndihmojë prindërit ta bëjnë këtë.

Sa të shkëputur jemi nga fëmijëria?

Mendoj se me jetën tonë të ngarkuar me punë, ne u kushtojmë shumë rëndësi arritjeve dhe performancës së fëmijëve, por shpesh harrojmë se si është të jesh fëmijë. Ndonjëherë, ne jemi aq larg përvojës së një fëmije, çka mund të bëhet thjesht duke e zbrazur mendjen nga mendimet, duke ardhur vërdallë e duke kundruar çfarë na del përpara. Ajo që na jep shpresë është se kemi një mundësi të shkëlqyer sepse fëmijët bashkëbisedues janë të mrekullueshëm. Ata kanë një lojë të natyrshme dhe një sensin e habisë, dhe e shohin botën nga një këndvështrim shumë i ndryshëm. Ne e kemi harruar këtë sepse kemi mësuar shumë për botën. Për shembull, fëmijët shpesh pyesin: pse nuk bëhemi gjithnjë e më të rinj, ose çfarë do të ndodhte nëse do të jetonim në Mars? Shpesh harrojmë t'i bëjmë këto pyetje të rëndësishme dhe duke kaluar më shumë kohë me fëmijët dhe duke folur më shumë me ta, jo vetëm që i ndihmojmë ata, por edhe rizgjojmë aftësinë tonë për t'u çuditur.

Kanë kaluar vetëm 50 vjet që nga botimi i librit “Momo” të Michael Ende. Kur e lexon të duket si një parandjenjë për shumë gjërave që po i përjetojmë sot... Cilët do të ishin sot “burrat e veshur me gri” që na vjedhin kohën sot?

Ka shumë gjëra që u vjedhin kohën fëmijëve. Kjo pjesërisht sepse ne i mbushim oraret e tyre me kaq shumë gjëra për të bërë. Në vend që të flasim me ta, ne i ngarkojmë me përvoja dhe nuk u japim kohë për të reflektuar. Ne po i kthejmë në njerëz që veprojnë në mënyrë robotike, dhe ata nuk janë njerëz krijues dhe nuk ndjekin interesat e tyre. Një tjetër komponent shumë i qartë është se ka fëmijë që janë shumë të fokusuar në mediat sociale dhe përdorin internetin. Sigurisht, teknologjia mund të përdoret mirë me fëmijët, por kur ata janë shumë të përqendruar te kërkimi [në internet] ose te fotot e përsosura pas tjetrës, ata nuk e kuptojnë se sa kohë shpenzojnë për ta bërë këtë. Për shembull, unë njoh një rast kur një fëmijë ndërvepronte vetëm përmes rrjeteve sociale. Dhe unë mendoj se nuk mund t'i bëjmë që ata t’i humbasin ato përvoja si fëmijë dhe ta lëmë jetën e tyre të fokusohet vetëm në pëlqimet që marrin.

Në librin tuaj, ju theksoni se shoqëria dëshiron që fëmijët të rriten shumë shpejt, a është kjo një simptomë se si jetojmë?

Tani për tani, ne sigurisht jetojmë në një kulturë që është shumë e përqendruar te performanca dhe efikasiteti, dhe, me qëllimet më të mira, ne shpesh duam që fëmijët të përshtaten në një formë të përsosur. Mendoj se shqetësohemi se mos ngelen prapa, por duhet të [të kuptojmë] se zhvillimi i fëmijëve ndodh me kalimin e kohës. Fëmijët përfitojnë më shumë nga aktivitetet që lidhen me lojën dhe zbulimin, duke i lejuar ata të zbulojnë gjëra për veten e tyre sesa ne t'u mësojmë shumë gjëra, veçanërisht nëse ata nuk janë gati për të. Pra, nëse u bëjmë shumë presion në fillim, ata priren të shqetësohen sepse nuk janë gati për gjërat që ne po bëjmë. Njëkohësisht, ata ndjejnë stresin që ne ndiejmë; ne e transferojmë atë. Është e rëndësishme që të rivendosim dhe respektojmë ritmet e tyre natyrore.

Në librin tuaj, ju sugjeroni që ne duhet të gjejmë kohë të flasim siç duhet me fëmijët. Si e ndihmon kjo lloj bisede zhvillimin e fëmijëve?

Kjo është shumë e rëndësishme. Është një ndryshim thelbësor në mënyrën se si fëmijët zhvillohen dhe lidhen me ne. Ne po krijojmë momente të vogla, që më pas fëmijët i ndërtojnë me kalimin e kohës dhe kjo formëson mirësinë, besimin dhe kreativitetin e tyre. Ne po i frymëzojmë ata të mendojnë vetë dhe të kuptojnë se ata kanë vërtet ide të mira, se reflektimet e tyre, kontributet e tyre janë të vlefshme dhe se ata duhet të vazhdojnë me to. Mendoj se tani jemi në një krizë bisedash. Fëmijët ndihen shumë të izoluar, ndonjëherë të dëshpëruar ose të stresuar, dhe ne kemi nevojë për ato momente të vogla të bisedës [me ta] që të jemi në gjendje ta thyejmë atë cikël.

Si mund të bëjmë një ndryshim me bisedat tona? Cilat janë rekomandimet tuaja?

Do të filloja me leximin kureshtar. Është fantastike ta bësh këtë me fëmijët për pesë ose dhjetë minuta, disa herë në ditë. Pavarësisht moshës, ne ulemi pranë tyre dhe i shikojmë. Në këtë mënyrë ne e dimë se çfarë u pëlqen, çfarë u intereson apo nuk u intereson. Ndoshta një fëmijë po luan me guralecë dhe një adoleshent po luan videolojëra. Bëhet fjalë për t'u ulur pranë tyre dhe për të parë atë që kanë në mendjen e tyre. Çfarë u pëlqen, çfarë i magjeps. Dhe pastaj ne u bëjmë pyetje rreth këtij interesi.

A dimë të dëgjojmë?

Mendoj se dëgjimi është padyshim një nga sfidat më të rëndësishme. Shpesh ne nuk dëgjojmë shumë mirë ose me mendim, dhe shpesh nuk i mësojmë fëmijët të dëgjojnë mirë ose efektivisht. Ndonjëherë, ne mendojmë se po dëgjojmë, por në të vërtetë mendja jonë është diku tjetër. Nëse i mësojmë fëmijët të dëgjojnë, ata do të munden më mirë të dëgjojnë bashkëmoshatarët e tyre, ne dhe mësuesit e tyre. Në këtë mënyrë, ne mund të krijojmë një kulturë shumë më të gjerë komunikimi.

A ka ndonjë teknikë për të tërhequr vëmendjen e dikujt që nuk po dëgjon?

Po, do të thosha po. Së pari, duke përdorur humor. Nëse mendoj se dikush nuk po më dëgjon, mund të them diçka budallaqe që nuk ka të bëjë me bisedën dhe të shoh se sa kohë duhet që ata të kuptojnë se kam thënë diçka pa kuptim. Për shembull, nëse jeni duke folur për detyrat e shtëpisë dhe papritmas filloni të flisni për elefantët, mund të përpiqeni të matni se sa kohë i duhet fëmijës për të kuptuar se ju nuk po flisni për të njëjtën gjë. Një ide tjetër është t'i kërkoni dikujt të përsërisë atë që tjetri po thoshte, ose atë që ata mendojnë se po thoshte personi tjetër, "Nëse vërtet po dëgjoje, më trego atë që ke dëgjuar" dhe më pas bëni një pyetje. Shumë herë ne nuk e bëjmë këtë. Ne nuk i mësojmë fëmijët të bëjnë pyetje dëgjimore. Mendoj se t’i mësosh fëmijët të bëjnë këto lloj pyetjesh dhe modelimi i tyre [për ta] është një mënyrë e mrekullueshme për t'i mësuar ata të dëgjojnë.