Neroni, jo dhe aq i keq në fund të fundit

Emrin e tij e lidhin para së gjithash me zjarrin në Romë. Por përtej famës si piroman, Neroni përshkruhet edhe si grykës, i shfrenuar dhe megaloman. Perandori romak ka frymëzuar disa nga veprat më të mëdha të Rilindjes, veçanërisht “Kurorëzimi i Popeas” e Monteverdit dhe “Agrippina” e Handelit, të cilat përshkruhet dashuria tradhtare e tij për Poppaea, e cila u bë gruaja e tij e dytë. Në filmin epik të vitit 1951 Quo Vadis, Peter Ustinov solli në ekran një Neron tërësisht të shpenguar: një djalosh në trupin e një burri. Ndërsa Christopher Biggins e paraqet në “Claudius”, përshtatja klasike e BBC-së për romanin e Robert Graves, si njeri të uritur për pushtet, me fytyrë fëmije dhe pothuajse i çmendur.

Burimet kryesore antike mbi Neronin thonë të njëjtën gjë. Historiani Tacitus e përshkruan si një sundimtar të konsumuar nga mizoria dhe paranoja gjatë mbretërimit të tij 14-vjeçar, që pas një rebelimi të armatosur përfundoi në vetëvrasje, kur ishte vetëm 31 vjeç. Ky portretizim që i bëhet atij përfshin edhe komplotin e mirëmenduar për të vrarë të ëmën, Agrippina. Pjesë e portretizimit të tij nga historianët e kohës është edhe hipoteza se perandori vrau gruan e tij Poppaea duke e goditur në bark ndërkohë që ishte shtatzënë. Ndërkohë, biografi i Neronit, Suetonius, na tregon se - përveç zakonit të të kënduarit dhe të luajturit në skena publike - perandorit i pëlqente të argëtohej duke dalë në rrugë i maskuar pas darkave, për të qëlluar njerëz me thikë e për t’I hedhur trupa e tyre në kanale.

Por qëllimi i ekspozitës së Muzeut Britanik, i cili hapet këtë javë, është të tregojë se kjo histori e shthurjes dhe degjenerimit është, në thelb, propagandë. "Burimet duhet të shihen si tekste që kanë një axhendë të qartë," thotë Opper, kuratori i muzeut i skulpturës greke dhe romake. "Shkrimtarët elitarë senatorë" që e portretizuan Neronin në mënyrë kaq negative, argumenton ai, nuk mund të pajtoheshin me shkatërrimin e republikës dhe vendosjen e një sundimi populist.

“Neroni, njeriu prapa mitit” përpiqet të sjellë një version tjetër të perandorit -  që ka mbijetuar vetëm në copa grafiti pro-Neronit të gjetura në muret e Pompeit, në tekstet kryesore antike dhe në objekte dhe skulptura që arritën t'i shpëtonin tendencës romake për të shkatërruar imazhet e një sundimtari të diskredituar (i njohur si damnatio memoriae, mallkimi i kujtesës).

Reputacioni për "seksin, dhunën dhe pangopësinë" që i vishet Neronit, argumenton Opper, është ndërtuar me kujdes përmes teorive të pabazuara të konspiracionit dhe përdorimit të qëllimshëm të asaj që për kohën njihej si vituperatio. Këto teknika të sulmit të kundërshtarëve shpesh përqendroheshin te shthurja seksuale dhe ajo financiare. Ekspozita e Muzeut Britanik, thotë ai, "nuk ka të bëjë me rehabilitimin e Neronit - ka të bëjë me leximin kritik të burimeve dhe heqjen e ekzagjerimeve".

Nëse heq mënjanë anekdotat dhe thashethemet, thotë ai, ke përpara një panoramë intrigash politike - një nga një klasë sunduese tradicionale e kërcënuar nga pasuria e një grupi kryengritës provincialësh; presioni politik që ngrihet mbi "ankthin për paratë që mjegullon ndarjen klasore”; dhe një perandor i cili po përpiqet të forcojë bazën e lëkundshme të pushtetit përmes popullaritetit te plebejtë, ose njerëzit e zakonshëm të Romës dhe që njëkohësisht përballet me rreziqet që i vijnë nga skajet lindore dhe perëndimore të perandorisë, në atë që sot janë Armenia dhe Britania.

Ekspozita fillon me një metaforë të fuqishme për “fshehjen” e Neronit të vërtetë pas mitit. Një bust i vendosur në Muzeun e Kapitolinës, Romë, e tregon Neronin me një pamje të egër. Ky është pikërisht Neroni që Ustinov paraqet në “Quo Vadis”. Megjithatë, thotë Opper, skulptura ishte fragmentare: vetëm zona mbi syrin e djathtë dhe faqen e majtë është origjinale. Ajo u restaurua në shekullin e XVII nga një artist barok i cili i dha Neronit një pamje tjetër.

Pak skulptura origjinale të plota të Neronit i kanë mbijetuar kohës. Por një ose dy mbeten: një statujë mbresëlënëse e një djali me pamje engjëllore 12 ose 13 vjeç, i huazuar nga Luvri, tregon një pamje krejt tjetër. Ky është një portret i një djali të ri "që bën debutimin e tij si pjesë e familjes perandorake", sipas Opper. Skulptura mund të ketë qenë dikur pjesë e një grupi dinastik: i adoptuar zyrtarisht nga paraardhësi dhe njerku i tij, Klaudi, ky djalë u përgatit për pushtet që herët, në mënyrë që të bëhej një tranzicion i qetë. Kjo, në fakt, u arrit, thotë Opper, duke pohuar nocionin se nëna e Neronit, Agrippina, vrau Klaudin - duke e helmuar atë, siç tregojnë burimet antike, me kërpudha helmuese.

Për Opper, i cili citohet nga "The Guardian" brutaliteti i vërtetë i mbretërimit të Neronit nuk qëndron brenda akteve të dhunës personale të perandorit, qoftë reale apo të imagjinuara, por brenda mizorisë dhe shfrytëzimit të sistemit perandorak romak.

Po historia e djegies së Romës në vitin 64? Është e sigurt që – akti më i rëndë që i atribuohet Neronit - duhet të jetë i vërtetë? Opper tund kokën. Neroni nuk ishte në Romë në atë kohë, thotë ai, dhe qyteti - me shtëpitë e ndërtuara keq, të mbipopulluara - "ishte e pritshme të digjej". Ai argumenton se historia e Neronit që i binte një vegle muzikore ndërsa Roma digjej është një lloj ekzagjerimi, forcimi i një thashethemi bazuar në faktin se ai në të vërtetë shkroi një poezi rreth rënies së Trojës, e cila përfshinte skena të djegies së qytetit. Në vend të kësaj, thekson Opper, edhe burimet e lashta pranojnë që Neroni u sigurua që të pastrehët të strehoheshin dhe që rindërtimi të sillte një qytet më të sigurt.

Neroni dhe kënaqësitë e tij perverse, pra, duket se zbehen nën vështrimin kritik të Opper. Atëherë kush ishte ai? "Neroni i vërtetë", argumenton ai, është e vështirë të rikuperohet, aq efektive ishte propaganda e kundërshtarëve të tij. Pas vdekjes së Neronit, shpërtheu një luftë e ashpër civile. Njëri pas tjetrit, katër gjeneralë të fuqishëm u përpoqën të merrnin pushtetin. Ai që më në fund pati sukses ishte Vespasiani, i cili kishte udhëhequr Legjionin e Dytë në Anglinë jug-perëndimore dhe Uellsin. Ai themeloi dinastinë e dytë të perandorëve romakë, Flavianët.