Në kërkim të flokut të përkryer të dëborës

Kenneth G. Libbrecht është profesor fizike në Institutin Teknologjik të Kalifornisë. Për 20 vjet, ai ka studiuar formën e flokëve të dëborës. Ai e studion borën jo vetëm nga pikëpamja shkencore, por përpiqet të kapë edhe atë që për syrin është e pakapshme: detajet e një floku bore. Ai ka botuar shtatë libra me ilustrime mbi këtë temë. Në një intervistë për polaken PrzeKroj, ai rrëfen pasionin e tij të veçantë dhe shpjegon procesin e formimit të një floku dëbore.

Nga erdhi pasioni për flokët e borës?

Gjithçka filloi me fizikën. Në universitet kemi studiuar rritjen e kristalit. Nisi të më dukej interesante të shihja se si rriten flokët e dëborës dhe nga vijnë të gjitha këto forma të bukura kristali.

A e dimë tashmë se si rritet një flok dëbore?

Njerëzit janë përpjekur ta kuptojnë këtë për shumë dekada, por shumë fakte mbeten të panjohura. Dihet që është një proces ndërtimi i molekulave. Për të mësuar pak më shumë rreth kësaj, mua m’u desh t’i rrisja vetë flokët e dëborës në laborator. Falë kësaj, unë mund të mat se sa shpejt rriten kristalet e borës dhe llojet e kushteve nga të cilat varet kjo rritje. Dhe për më tepër, unë mund t’i krijoj vetë flokët e dëborës.

Nga cilat kushte varen këto forma të bukura të dëborës?

Është mjaft e komplikuar. Në vitet 1930, u zbulua se kristalet e dëborës ndonjëherë ndërtojnë struktura të holla dhe të sheshta; nganjëherë ato krijojnë forma të ngjashme me kolonat (ose ndoshta një krahasim më i mirë do të ishte një laps). Struktura e tyre varet nga temperatura. Kur është ftohtë, flokët e dëborës janë të rrafshëta; ndërsa bëhet më ftohtë, flokët e dëborës marrin formën e kolonave; ndërsa kur bëhet akoma më e ftohtë, flokët e dëborës bëhen përsëri të rrafshëta.

Pra, është temperatura ajo që ka ndikimin më të madh në to?

E gjitha varet nga temperatura, lagështia dhe presioni i ajrit. Lagështia duhet të jetë mbi 100% dhe temperatura, natyrisht, duhet të jetë nën zero gradë Celsius. Në laborator, ne mund të krijojmë kushte që ndryshojnë ndjeshëm nga ato atmosferike. Ne mund të krijojmë një lagështi shumë të lartë, në të cilën flokët e dëborës rriten shumë shpejt dhe krijojnë forma shumë komplekse.

A ka të tjerë që i studiojnë kristalet e dëborës?

Një grusht njerëzish. Ekipi im jam vetëm unë. Unë e kam studiuar këtë temë për 20 vjet; ndonjëherë disa studentë më ndihmojnë gjatë praktikave verore. Paralelisht me kërkimin, unë fillova të bëj edhe fotografi të dëborës dhe të vëzhgoj kristalet e saj, një hobi i çuditshëm ky kur jeton në Kaliforninë e Jugut - ku nuk bie kurrë borë. Por për fotografimin, unë udhëtoj në Alaskë ose në veri të Kanadasë.

Çfarë saktësisht hulumtoni në punën tuaj shkencore?

Më intereson fenomeni se si molekulat ngjiten në sipërfaqe. Kjo është mjaft e vështirë për t’u studiuar, sepse molekulat lëvizin shumë shpejt. Në laborator, zakonisht krijoj dëborën dhe xhiroj një video nën mikroskop. Procesi në vetvete nuk është shumë i komplikuar për sa u përket teknologjive që duhet të përdoren. Sidoqoftë, është e vështirë nga pikëpamja e fizikës. Ne nuk e dimë se si rriten kristalet. Kristalografia, për shembull, merret me një model të strukturës së kristaleve të qëndrueshme. Është shumë më e vështirë të studiohet rritja, sepse rritja është lëvizje, jo një model i qëndrueshëm.

Për sa kohë ka zgjatur kërkimi juaj në këtë fushë?

Kepler e ka duke vëzhguar dëborën në 1611. Ai vuri re se secili flok dëbore është një gjashtëkëndësh simetrik. Ai e vrau mendjen pse ato kanë gjashtë anë, dhe jo tetë ose katër. Njerëzit ndoshta e kishin vërejtur më parë, por ishte Kepler ai që së pari e përcaktoi atë si një vëzhgim shkencor që mund të ishte një parathënie e kërkimit shkencor. Ai nuk ishte në gjendje të studionte borën më tej, sepse në fillim të shekullit të VII, njerëzit nuk dinin asgjë për molekulat. Molekulat u zbuluan shumë më vonë, dhe njerëzit mësuan se si t'i matnin ato në vitet 1920. Kepler hodhi tezën, por njerëzimit iu deshën 300 vjet për ta vërtetuar atë.

Sa lloje flokësh bore ka në botë, duke u nisur nga forma e tyre?

Kjo është një pyetje interesante. Ka disa gjëra në botë që mund t'i numëroni, si p.sh. llojet e pemëve. Edhe pse ka ende disa specie të panjohura, zakonisht dihet se ku mbaron një specie pemësh dhe ku fillon një tjetër. Flokët e dëborës janë më shumë si buka. Është e vështirë të thuash se sa lloje të bukës ekzistojnë. Ju mund të shtoni lloje të ndryshme të miellit, t'i përzieni në përmasa të ndryshme, të shtoni disa përbërës të veçantë. Ajo që ndodh me flokët e dëborës është se ju mund t'i ndani ato në një lloj shumë të përgjithshëm - një formë. Por njerëzit që kategorizojnë flokët e dëborës, kanë rregulla dhe kategori të ndryshme për këtë dallim. Si rezultat, mund të kategorizohen midis shtatë dhe 120 lloje flokësh bore.

A hasen forma të caktuara të borës vetëm në rajone specifike gjeografike?

Kjo nuk varet nga një vend specifik, por nga temperatura. Është paksa ngrohtë në Shtetet e Bashkuara për të vëzhguar kristale kaq të bukura dëbore. Flokët e dëborës më të mira formohen rreth –15˚ C, temperaturë që sërish është e ulët për Evropën.

Pra, cili rajon në botë mendoni se është më i miri për vëzhgimin e dëborës?

Varet nga ajo që dëshironi të vëzhgoni. Si fotograf dëbore, gjithmonë jam në kërkim të flokëve të bukura, atyre në formë ylli. Ata bien vetëm ndërmjet –15 dhe –10˚ C. Është e vështirë t’i dallosh në Nju Jork, sepse atje është shumë ngrohtë. Sidoqoftë, kur shkon pak në veri, mund t'i shohësh. Por jo në Alaskë - është shumë ftohtë për flokët në formë ylli atje. Në Alaskë, ju mund të shihni dëborë në formën e një prizmi gjashtëkëndor. Për mua si fotograf dëbore, një nga vendet më të mira për të fotografuar borën është pjesa veriore e Ontarios në Kanada, ku temperatura mesatare në janar është rreth –15˚ C.

Kohët e fundit, pjesa më e madhe e Evropës ka pasur mot të ftohtë. Cila është mënyra më e mirë për të fotografuar borën?

Është e lehtë të bësh fotografi të mira, edhe pse është e vështirë të kapësh fotografi me të vërtetë të shkëlqyera. E vetmja gjë që ju nevojitet është një lente makro dhe pastaj mund të bëni fotografi të bukura të kristaleve të dëborës. Sigurisht në temperaturën e duhur. Përveç fotografisë, vlen gjithashtu të përpiqesh të kapësh dhe të ruash një flok dëbore.

Si mund ta bëjmë këtë?

Është shumë e lehtë. Temperatura duhet të jetë së paku –10˚ C. Ju duhen dy sipërfaqe të sheshta qelqi - si ato që përdoren në mikroskop - dhe super ngjitës. Kapni një flok dëbore të bukur dhe vendoseni në xham. Pastaj vendosni një pikë ngjitës në të, në mënyrë që të mbulojë të gjithë flokun e dëborës. Vendosni xhamin tjetër mbi të. Kjo duhet të bëhet e gjitha jashtë, në mënyrë që floku i dëborës të mos shkrihet. Lëreni jashtë për rreth një javë. Kur është ftohtë, ngjitësi nuk vendoset aq shpejt sa normalisht në temperaturën e dhomës. Pasi të jetë vendosur ngjitës, mund ta fusni brenda. Floku i dëborës do të ruhet në një pikë ngjitës. Ju mund ta bëni edhe bizhu.

A është e mundur të gjesh dy flokë dëbore identike?

A i keni parë ju ndonjëherë dy të tilla?

Unë kurrë nuk i kam vëzhguar aq gjatë sa duhet ose me kujdesin që duhet.

Në Shtetet e Bashkuara, shumë njerëz thonë se flokët e dëborës janë si njerëzit – nuk gjen dy të ngjashëm. Nëse keni të bëni me formë shumë komplekse, në të vërtetë është shumë e vështirë të krijosh një identike. Por nga ana tjetër, ka shumë forma gjashtëkëndore, në formë kristali që janë të ngjashme me njëra-tjetrën. Përveç kësaj, çfarë do të thotë ‘të jesh i ngjashëm’? Nga pikëpamja shkencore, nuk ka dy gjëra në botë që janë identike. Nuk ka dy pemë apo kokrra rëre që janë identike.