Për një gjë jam i sigurtë: Europa nuk është SHBA

Më poshtë një pjesë nga intervista e presidentit të Francës Emmanuel Macron me tre studiues të rinj të politikës ndërkombëtare dhënë për revistën “Le Grand Continent” në të cilën ai flet për temat kryesore të situatës ndërkombëtare. Siç dihet tashmë Macron pëlqen të flasë me madhështi, me terma gradiozë të një strategjie për të ardhmen, duke projektuar tek Europa idetë e veta të cilave u mungon fuqia me Francën që përfaqëson. Ai flet për një Europë që duhet të fitojë autonomi strategjike por ku më shumë sesa vizioni dallohet admirimi me kontinentin dhe historinë e tij. 

2020 po shkon drejt fundit. Nëse do zgjedhim mes menaxhimit imediat të emergjencave dhe vizioni në terma afatgjatë, cili është kursi që duhet ndjekur?

E thatë vetë: 2020 u popullua nga krizat. Ajo që është e qartë, e epidemisë së CoVid-19 dhe ajo e terrorizmit që në muajt e fundit ka goditur me forcë Europën, por edhe Afrikën. Mendoj veçanërisht për atë terrorizëm të quajtur islamik, por që në realitet kryhet në emër të një ideoogjie që deformon një besim fetar. Për ta zgjidhur në mënyrën më të mirë të mundshme, duhet të bashkëpunojmë. Nuk do t’ia dalim ta mposhtim epideminë dhe këtë virus nëse nuk bashkëpunojmmë.

Përtej kësaj, vlerësoj se në këtë moment duhet ndjekur edhe shteg tjetër që është rëndësia – këto janë komplementare sipas meje – e forcimit dhe strukturimit të një Europe politike. Kjo do të thotë se duhet pranuar fakti se mjediset e bashkëpunimit shumëpalësh sot janë bërë të brishtë, sepse janë bllokuar: nuk mund të mos konstatoj se Këshilli i Sgurimit i OKB-së nuk jep më zgjidhje të dobishme; jemi të gjithë bashkëpërgjegjës kur disa kthehen në pengje të krizave të multilateralizmit si OBSH-ja. Nëse do kërkoj të shoh përtej termit afatshkurtër, do të thosha se duhet të kemi dy karta të forta: të rigjejmë modalitetin për një bashkëpunim ndërkombëtar të dobishëm që të evitojë luftën, por që të autorizojë përgjigjen ndaj sfidavebashkëkohore; të ndërtosh një Europë shumë më të fortë që t’i japë vlerë forcës së vet, duke ruajtur parimet e veta në një skenar që rithemelohet përmes tyre.

Ju flisni për një kurs, duke projektuar drejt së ardhmes, por a mund të kuptohet ky moment tranzicioni edhe duke parë pas, drejt së shkuarës, për të pyetur se çfarë epoke mbyllet me 2020. Është një epokë që nisi më 1989, 1945?

Është shumë e vështirë për ta thënë sepse nuk dihet nëse jemi në një moment në të cilin është e mundur të konceptualizosh si duhet këtë periudhë. Jemi përballë një krize të një përmase shumëpalëshe si ajo e vitit 1945: një krizë me atë efikasitet, por më e rëndë sipas mendimit tim, një krizë e universalitetit të vlerave që çohet para nga strukturat e saj. Kjo është për një nga aspektet më të rënda të asaj që kemi përjetuar në kohët e fundit. Elementë si dinjiteti i njeriut, që kanë qenë të paprekshëm dhe në të cilat aderonin të gjithë popujt e Kombeve të Bashkuara, të gjtha vendet e përfaqësuara, sot po vihen në diskutim, relativizohen. Relativizmi bashkëkohor që po ngrihet shenjon me të vërtetë një frakturë dhe i vjen përshtat lojës së fuqive të mëdha që nuk janë rehat në mjedisin e të drejtave të njeriut. Mbi këtë temë  është e qartë loja që po zhvillon Kina dhe Rusia, të cilat promovojnë një relativizëm të vlerave dhe parimeve. Dhe besoj se jemi në një pikë thyerjeje edhe krahasuar me pas 1989-ën. Brezat e lindur pas 1989-ës nuk e kanë jetuar përpjekjen e fundti të madhe që ka strukturuar jetën intelektuale perëndimore dhe marrëdhëniet tona: Anti-Totalitarizmin.

Të gjithë këta element krijojnë fraktura shumë të rënda në jetën tonë, në jetën e shoqërive tona dhe në shpirtin që është zhytur në këto data referimi. Dhe është për këtë arsye që dua të shpall atë që mund ta quajmë “Konsensusi i Parisit” që do të jetë konsensusi i të gjithëve, dhe që konsiston në tejkalimin e këtyre momenteve të rëndësishëm historikë për të vënë në diskutim elementin konkretizues të të ashtuquajturit Konsensusi i Washington-it: zvogëlimi i rolit të Shtetit, privatizime, reforma strukturore, hapje të ekonomive drejt tregtisë, financiairizim të ekonomive tona, gjithçka në brendësi të një logjike pak a shumë monolite bazuar mbi fitimet.

Funksionimi i ekonomisë së tregut me qendër financën ka mundësuar një rrugëdalje të re nga varfëria në disa vende, por ka rritur pabarazitë në shoqëritë tona. Klasat tona të mesme në veçanti dhe një pjesë e klasave popullore, kanë qenë variabli rregullues i globalizimit; dhe kjo është e paqëndrueshme. Dhe është e tillë sepse padyshim që e kemi nënvlerësuar. Jemi në një moment të frakturimit të sistemit kapitalist që duhet të mendojë njëkohësisht për pavarazitë dhe ndryshimin klimaterik.

Kësaj i shtohet një fakt i ri, por që po strukturohet në mënyrë perverse: rrjetet sociale dhe Interneti. Pika e fundit e kthesës është ndryshimi demografik, të cilin kemi prirjen shpesh ta harrojmë. Kemi një popullsi që vazhdon të rritet me një shpejtësi të çmendur. Nuk besoj se ka patur ndonjë periudhë të historisë që të ketë përqendruar kaq shumë elementë frakturash.

Me cilat instrumente ndërtohet një multilateralizëm i ri që konsideron këto përmbysje?

Tre vjet më parë, kur flisja për sovranitetin europian apo autonomi strategjike, më morën për të çmendur dhe këto ide u quajtën si kapriçio franceze. Ja dolëm të vëmë në lëvizje gjërat. Në Europë këto ide kanë zënë vend. E realizuam Europën e mbrojtjes që e besonim të pamendueshme. Po ecim para në fushën e autonomisë teknologjike dhe strategjike, ndërkohë që të gjithë u befasuan kur nisa të flas për sovranitet në rrjetin 5G.

Kthehemi te Europa gjeopolitike: çfarë përkufizimi konkret qëndron pas koncepteve si sovranitet, autonomi strategjike, Fuqi Europiane?

Mendoj se jemi një zonë gjeografike koherente në termat e vlerave, interesave dhe që është mirë ta mbrojmë si të tillë. Jemi një përzierje popujsh dhe kulturash të ndryshme. nuk ekziston një përqendrim i tillë i kaq shumë gjuhëve, kulturave dhe diversitetit në asnjë hapësirë tjetër gjeografike. E megjithatë diçka na bashkon. Pjesa tjetër, e dimë që që jemi europianë kur dalim nga Europa. Ndjejmë ndryshimet tona kur jemi shumë europianë, por kemi nostalgji kur ikim nga Europa.

Për një gjë jam i sigurtë: nuk jemi Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Janë aleatët historikë, njësoj si ata e kemi në zemër liriën dhe të drejtat e njeriut, kemi lidhje të thella, por kemi p.sh një preferencë për barazinë që nuk ekziston në SHBA. Vlerat tona nuk janë saktësisht të njëjtat. Ne kemi një lidhje me socialdemokracinë, një barazi më të madhe dhe reagimet tona nuk janë të njëjtat. Besoj se edhe ndër ne kultura të jetë më e rëndësishme, shumë më tepër. Në fund, jemi të projektuar në një tjetër imagjinar, të lidhur me Afrikën, me Lindjen e Afërt dhe të Mesme dhe kemi një tjetër gjeografi që mund të ndajë interesat tona. Politika jonë e afrimit me Afrikën, me Lindjen e Afërt dhe të Mesme, me Rusinë, nuk është e tillë për SHBA. Ndaj është e paqëndrueshme ideja që politika jonë ndërkombëtare të varet nga ata dhe të ndjekë gjurmët e tyre.

Pyetja për të qenë të drejtpërdrejtë është kjo: a do të ngadalësojë nisma europiane ndryshimi i administratës amerikane? P.sh jam thellësisht kundër me editorialin e autorizuar nga ministri gjerman i Mbrojtjes, Annegret Kramp Karrenbauer për “Politico”. Mendoj se bëhet fjalë për një kundërsens historik. Për fat Kancelarja nuk është në të njëjtën linjë, nëse e kam kuptuar mirë. Por SHBA do të na respektojnë si aleatë vetëm nëse mbetemi seriozë me veten dhe nëse do të kemi mbrojtje sovrane. Kështu që mendoj se përkundrazi, ndryshimi I administratës amerikane për të vazhduar në mënyrë të qetë dhe tërësishtt paqësore atë që aleatët duhet ta kuptojnë: duhet të vazhdojmë të ndërtojmë autonominë tonë për veten, siç SHBA bëjnë për veten e tyre dhe siç bën Kina.

Kina ka si ëndër të së ardhmes projektin e Rrugëve të reja të Mëndafshit, diçka që në Europë e kemi të vështirë ta gjejmë. Bëhet fjalë për diçka që ka të bëjë me përmasën e brendshme? Drejt një integrimi më të madh, një ekonomie më të gjelbër? Apo përkundrazi, është diçka që ka vokacionin për t’u përhapur në botë? Cila është ëndrra, projekti i madh europian?

Është duke u zhvilluar një luftë pozitive për ta bërë Europën fuqinë kryesore arsimore, shëndetësore, digjitale dhe ekologjike. Këto janë katër betejat  që do të na mundësojnë të përballemi me këto katër sfida…Mendoj se ka një sfidë të dytë: Europa duhet ta rindezë flakën e vlerave të saj. Këto vlera po braktisen kudo. Lufta kundër terrorizmit dhe islamizmit radikal është një luftë europiane dhe është një luftë që qëndron në lartësinë tonë: besoj se në themel, lufta bashkëkohore është kundër barbarizmit dhe obskurantizmit. Projekti i tretë i madh europian është ndryshimi i perspektivës në raport me Afrikën dhe rithemelimin e aksit europian. Është lufta e një brezi, por besoj se është themelore për ne.

Një çështje themelore në praktikën Tuaj, apo për ta thënë më mirë, në doktrinën tuaj të marrëdhënieve ndërkombëtare, është se në bazë ekziston një parim i bashkimit të eniteteve të ndryshëm – shtet, sipërmarrje, aktorë lokalë, bashkime. A mos po vini në dyshim multilaterizmin e shteteve për ta zëvendësuar me diçka tjetër? Më konkretisht: mendoni se çështja e shpërndarjes së vaksinave do ta çojë para këtë doktrinë?

...Kur vjen puna tek armatimet, kur bëhet fjaë për çështje të mëdha gjeopolitike, ka nevojë për shtetet. Ajo që duhet t’ia dalim ta bëjmë është krijimi i koalicioneve të vërteta për të izoluar ata që ndërmarrin veprime bllokimi. Në plan të dytë, mbi të ashtuquajtura çështje të të mirave të përbashkëta, çështjet e mëdha ndërkombëtare, në realitet multilateralizmi mes shteteve nuk mjafton më. Mbi teknologjitë e reja, është e domosdoshme përfshirja e platformave që janë zhvilluar përtej rregullave, edhe pse ato ende nuk ekzistonin ende, doja të thosha, pavarësisht shteteve, të paktën me dakordësinë e heshtur të SHBA.

Sa i përket shëndetësisë, do ta shihni se do të ketë një diplomaci të vaksinave që do të thotë se të gjithë do të duan të tundin flamurine të thonë: e zbulova unë. Pastaj do të ketë një garë nën presionin e opinionit publik për të mundur të thuhet sa më shpejt të jetë e mundur “kemi vaksisën e duhur”. Duhet të jemi shumë vigjilentë lidhur me këtë. Por pas kësaj, negociatat që po zhvillojmë me shtete dhe sipërmarrje janë një bankoprovë e shkëlqyer e këtij multilateralizmi të ri. Në çdo rast, të kesh akses botëror te vaksina është ide e të mirë publike globale. Kjo do të thotë se askush nga laboratorët që do të zhvillojnë vaksinën nuk do të jetë në gjendje të bllokojë aksesin në laboratorë të tjerë të prodhimit për vendet që janë duke e zhvilluar. Nuk e di nëse do ta fitojmë dot këtë betejë. Sepse është shumë e qartë se nuk jam I sigurtë se të gjitha vendet duan të impenjohen për këtë gjë.

Por ky është multilateralizmi. Duhet ta konstatojmë. Për shumë vende, strategjia e faktit të kryer është shndërruar në doktrinën e re: Rusia me Ukrainën, Turqia me Mesdheun Lindor dhe Azerbajxhanin. Bëhet fjalë për strategji të faktit të kryer, që do të thotë se nuk kanë më frikë nga një rregull ndërkombëtar. Ndaj duhet të gjejmë mekanizma krahamërrjeje dhe t’i rrethojmë.

Në shqip nga ResPublica