Interneti na ka bërë të gjithëve potencialisht autorë*

Në një intervistë të thukët për spanjollen “El Pais”, filozofi dhe mendimtari i njohur gjerman, Jürgen Habermas flet për situatën e tanishme në Europë, për kulturat “e shkartisura” në të dhe prirjen drejt një të ardhmeje që bëhet e palexueshme. Zënë vend në të edhe tema shumë të rëndësishme të kohës sonë, si interneti dhe ndikimi i tij, rënia e mediave tradicionale, degradimi i sferës publike, e bashkë me të edhe e intelektualit të angazhuar. Është kriza e një modeli që më shumë sesa u kalbëzua, u sfidua nga teknologjia dhe zgjatimet e saj në jetën tonë, duke përcaktuar kursin e një ndryshimi revolucionar që nuk po rroket dot kollaj, e as po përkufizohet mirë.

Flitet shumë për dekadencën e intelektualit të angazhuar. Por a nuk mendoni se në fakt diskutimi për këtë çështje rrallë tejkalon sferën intelektuale?

Bazuar në modelin francez – nga Zola te Sarte dhe Bourdieu, sfera publike është kruçale për intelektualin, ndonëse struktura e brishtë e saj po i nënshtrohet një procesi të përshpejtuar shpërbërjeje. Pyetja nostalgjike: Ç’u bënë intelektualët?, nuk e përfshin thelbin. Nuk mund të kesh intelektualë të angazhuar nëse nuk ke lexues të cilëve t’u adresosh idetë.

A e ka dobësuar internet sferën publike që mbështeste median tradicionale, e cila nga ana e vet, ka ndikuar negativisht te filozofët dhe mendimtarët?

Po. Që nga koha e Heinrich Heine, figura e intelektualit ka ecur dora dorës në statusin e vet me konfigurimin e sferës publike liberale. Gjithësesi, kjo varet në hipoteza sociale dhe kulturore jo bindëse, kryesisht nga ekzistenca e një gazetarie të vëmendshme, me gazeta që referohen dhe masmedia të aftë për të orientuar interesin e shumicës drejt çështjeve që janë të rëndësishme për formimin e opinionit publik dhe gjithashtu nga ekzistenca e një popullsie që lexon, që është e interesuar për politikën, e arsimuar, e stërvitur me procesin polemizues të formimit të opinioneve dhe e cila gjen kohën të lexojë shtypin cilësor dhe të pavarur.

Në ditët e sotme kjo infrastrukturë është dëmtuar, edhe pse me aq sa di, ekziston ende në vende si Spanja, Franca, Gjermania. Por edhe aty, efekti gërryes i internetit e ka ndryshuar rolin e medias tradicionale, veçanërisht për brezat më të rinj. Edhe më parë sesa prirjet atomizuese dhe centrifugale të medias së re të dominion, komercializimi i vëmendjes së publikut e kishte nisur tashmë shpërbërjen e sferës publikë. Një shembull është SHBA dhe përdorimi ekskluziv i televizioneve private.

Sot, mënyra të reja komunikimi bazohen mbi një model shumë më ndikues dhe dëmtues komercializimi në të cilin qëllimi nuk është qartësisht vëmendja e konusmatorit, por shfrytëzimi ekonomik I profilit privat të përdoruesit. Ata grabisin të dhënat personale të klientëve pa dijeninë e tyre në mënyrë që t’i manipulojnë ata sa më mirë, shpesh me përfundime politike perverse sin ë rastin e fundit të skandalit të Facebook.

Pavarësisht epërsive të tij të dukshme, mendoni se interneti po inkurajon një lloj të ri analfabetizmi?

E keni fjëlën për të kundërvëniet agresive, flluskat dhe gënjeshtrat e Donald Trump në tuitet e tij? Ai nuk të lë as të konstatosh se është poshtë nivelit kulturor të vendit të tij, pasi po e shkatërron vazhdimisht këtë nivel. U deshën shekuj, që nga koha kur u shpik shtypshkrimi, duke kthyer çdokënd në një lexues potencial, që e gjithë popullsia të mësontë të lexonte. Interneti po na kthen të gjithëve në autorë potencialë dhe është vetëm nja dy dekada i vjetër. Ndoshta me kohë do të mësojmë të menaxhojmë rrjetet sociale në një mënyrë të civilizuar. Interneti ka hapur qysh tani milona dritare të dobishme të nënkulturave ku informacionet e besueshme dhe mendimet e shëndeteshme shkëmbehen – jo vetëm blogjet shkencore ku puna e akademikëve amplikohet, por gjithashtu p.sh(forumet) për pacientët të cilët vuajnë nga sëmundje të rralla dhe mundet që të komunikojnë me të tjerë persona në gjendje të ngjashme, në një kontinet tjetër, e me të cilët mund të ndajën këshillat dhe përvojat. Ka padyshim përfitime të mëdha  në komunikim dhe jo vetëj sa I përket rritjes së shpehtësisë në spekullim dhe në bursë.

Jam shumë i vjetër që të gjykoj impulsin kulturor që po merr jetë me median e re, por më trishton fakti se është revolucioni I parë mediatik në historinë e njerëzimit që I shërben së pari dhe kryesisht synimeve ekonomike dhe jo qëllimeve kulturore.

Cila është e ardhmja për filozofinë në një peizazh si ky i sotmi, të dominuar nga teknologjia?

Unë i përmbahem opinionit të dalë mode se filozofia duhet të vazhdojë të përpiqet për t’iu përgjigjur pyetjeve të Kantit: Çfarë mund të di? Çfarë duhet të di? Çfarë duhet të pres? Çfarë është të jesh njeri? Gjithësesi, nuk jam i sigurtë se filozofia siç e njohim ka të ardhme. Aktualisht, ajo ndjek prirjen për t’u specializuar përherë e më shumë, si të gjitha disiplinat. Dhe kjo është një rrugë qorre sepse filozofia duhet të përpiqet që të shpjegojë të tërën, të kontribuojë në shpjegimin racional të mënyrës sonë të të kuptuarit të vetes dhe botës.  

Çfarë ka ndodhur me afilacionin e hershëm tuaj ndaj Marksizmit? A jeni ende një i majtë?

Kam kaluar 65 vjet duke punuar dhe luftuar, në sferën publike dhe në universitete, për postulatet e së majtës . Nëse kam shpenzuar një çerek shekulli duke luftuar për një integrim politik më të madh të Bashkimit Europian, e bëj me idenë se vetëm kjo organizatë kontinentale është e aftë të mbajë nën kontroll kapitalizmin e pakufizuar. Nuk kam pushuar asnjëherë së kritikuari kapitalizmin por as nuk kam ndalur së qeni i vetëdijshëm se diagonozat e improvizuara nuk mjaftojnë. Nuk jam nga ata intelektualë që qëllojnë pa marrë shenjë.

Në vitin 1986 ju propozuat konceptin  politik të patriotizmit kushtetues që tingëllon thuajse mjekësor sot përkundrejt patriotizmave të tjerë të supozuar që përfshijnë himne dhe flamuj. Jeni dakord se është shumë e vështirë të mbërrish në koncetin tuaj?

Në vitjn 1984 isha ftuar të mbaja një fjalë në Kongresin Spanjoll. Më pas ne shkuam të hanim në një restorant të njohur. Nëse më kujtohet mirë, ndodhej mes Kongresit dhe Puerta del Sol, në anën e majtë të rrugës. Gjatë bisedës së gjallë me miqtë tanë të njohur që na kishin ftuar, shumë prej të cilëve ishin socialdemokratë që ishin angazhuar në përpilimin e Kushtetutës së re të vendit, na u tha mua dhe gruas sime na u tha se kishte qenë në këtë godinë ku kishte nisur konspiracioni për Deklaratën e Republikës së Parë së Spanjës në vitin 1873. Sapo e morëm vesh këtë, na kaploi një ndjenjë tërësisht e ndryshme. Patriotizmi kushtetues ka nevojë për një histori të përshtatshme mbështetëse që ne të jemi përherë të ndërgjegjshëm se Kushtetuta është një arritje kombëtare.

E konsideroni veten një patriot?

Ndihem si një patriot i një vendi i cili, të paktën, pas Luftës së Dytë Botërore, i dha jetë një demokracie të qëndrueshme dhe përgjatë dekadave të polarizimit politike që pasuan, edhe një culture politike liberale. Është hera e parë që jam shprehur kaq shumë, por në atë kuptim, po. Unë jam një patriot gjerman sikurse një produkt i kulturës gjermane.

A ka ende Gjermania një kulturë të vetme me gjithë këtë hyrje emigrantësh?

Jam krenar për kulturën tonë që përfshin emigrantë turq, iranianë, grekë të brezit të dytë apo të tretë, prej të cilëve kanë dalë regjizorë të shkëlqyer, gazetarë dhe personalitete të televizonit, sikurse drejtues ekzekutivë, doktorë nga më të aftët, shkrimtarët më të mirë, politikanë, mësues dhe muzikantë. Është një demontrim i prekshëm i forcës dhe aftësisë për t’u rigjeneruar të kulturës sonë. Refuzimi i tyre nga e djathta agresive, populiste, pa të cilët ajo nuk do të ishte e mundur, nuk ka kuptim.

Mendoni se po drejtohemi drejt një përplasjeje qytetërimesh?

Për mendimin tim kjo ide është totalisht e gabuar. Qytetërimet më të vjetra dhe me më shumë ndikim karakterizoheshin nga metafizika dhe fetë e mëdha, të studiuara nga Max Weber. Të gjitha ato kanë një potencial universal, që është edhe arsyeja pse ato lulëzojnë mbi hapjen dhe përfshirjen. Është fakt se fondamentalizmi fetar është një dukuri tërësisht modern. Ai u rrit si pasojë e çrrënjosjes sociale të shkaktuar nga kolonializmi, fundi i tij dhe kapitalizmi botëror.

Keni shkruar se Europa duhet të ushqejë një version europian të Islamit. Mendoni se një gjë e tillë po ndodh tashmë?

Në Republikën Federale të Gjermanisë ne bëjmë përpjekje që të përfshijmë teologjinë islamike në universitetet tona, që do të thotë se ne mund të arsimojmë mësues të fesë në vendin tonë në vend që t’i marrim ata nga Turqia apo vende të tjera. Por ky process varet në të vërtetë nga menaxhimi që ne do të bëjmë për të integruar me të vërtetë familjet e emigrantëve. Gjithësesi, kjo nuk është një formulë që adreson valët e migracionit global. E vetmja mënyrë për t’u marrë me to, është të përballemi  me shkaqet ekonomike në vendet e origjinës.

I konsideroni shtetet kombe si më të domosodoshme se kurrë?

Ndoshta nuk duhet ta thosha këtë, por besoj se shtetet kombe ishin diçka ku askush nuk besonte, por që duhet të shpikeshin kur ishin, për aryse urgjente pragmatiste.

A e ka ngatërruar ndonjëherë Gjermania lidershipin me hegjemoninë? Dhe ku e vendos kjo Francën?

Problemi ka qenë sigurisht që qeveria fedrale e Gjermanisë nuk ka patur as talentin, por as edhe përvojën e një fuqie hegjemonike. Nëse do ta kishte patur, do ta dinte se nuk është e mundur të mbash Europën të bashkuar pa marrë parasysh interesat e shteteve të tjera. Në dy dekadat e fundit, Republika Federale ka vepruar përherë e më shumë si një fuqi nacionaliste kur vjen puna tek ekonomia. Sa i përket Macron, ai vazhdon të përpiqet që të bindë Merkelin se ajo duhet të mendojë sesi do të trajtohet në librat e historisë.

*Përkthimi me shkurtime dhe titulli nga ResPublica