"Tek e majta ka gjurmë të një antisemitizmi arkaik të krishterë"

Vendimi i presidentit amerikan Donald Trump po shoqërohet me frikën e rritjes së antisemitizmit dhe përplasjeve në botën arabe. Nën dritën e këtyre zhvillimeve gazeta HuffingtonPost në versionin greqisht ka biseduar me rabinin David Rose për të kuptuar më shumë rreth perceptimi të tij rreth këtyre zhvillimeve por edhe ta ardhmes së bisedimeve izraelito-palestineze. Por e përcjëllim intervistën të plotë me disa shkurtime. 

-Si mund të sjellim dialogun ndërfetar nga niveli i elitës në të gjithë shoqërinë?

Për dekada ka pasur një dialog midis hebrenjve, të krishterëve dhe muslimanëve. Vetëm në vitet e fundit dialogu është kryer në një nivel më të lartë, duke shenjuar si të thuash rrethet elitare. Por, në Lindjen e Mesme, me përjashtim të Izraelit dhe dy vendeve të tjera, ka një deficit në nivelin kulturor të perceptimit mbi demokracinë. Kjo nuk nënkupton se ne nuk mund të lëviznim drejt demokracisë në kuptimin më të gjerë. Një nga pikat kyçe të modernizmit dhe demokracisë është emancipimi individual. Në Perëndim, e marrin si të mirëqenë. Një evropian mendon për veten e tij si vendimmarrës i pavarur.

Po thoni se kjo nuk qëndron për botën arabe?

Po, për shumicën e botës arabe  kjo nuk qëndron. Këtu njerëzit janë më heterogjenë në dritën e një identiteti kolektiv sesa të identitetit të tyre. Prandaj, kur merren vendime në nivel të udhëheqjes, ato kanë një ndikim shumë më të madh se sa ndikimi në shoqëritë perëndimore. Prandaj është më e rëndësishme të fokusohemi së pari tek udhëheqësit e botës arabe dhe pastaj ta zgjerojmë dialogun në shoqëri përmes kulturës dhe edukimit.
Në kontrast me Lindjen e Mesme, Perëndimi ka përjetuar një valë të pashembullt sekularizmi në dekadat e fundit.
Do të flas me ty për Izraelin. Unë jam rabin dhe një çifut ortodoks modern. Kam mënyrën time të jetës dhe sigurisht do të isha i kënaqur nëse të gjithë mendonin dhe silleshin si unë. Por, si një person modern unë jo vetëm që e di që kjo nuk është realiste, por në të vërtetë as e dëshirueshme. Sepse njerëzit duhet të jenë në gjendje të bëjnë zgjedhjet e tyre të pavarura. Prandaj, unë nuk identifikohem me hebreun  ultraorthodoks, por mendoj se jap një kontribut të vlefshëm për shoqërinë tonë. As nuk identifikohem me radikalët e Kimbuks, por kontributi i tyre është po aq i madh. Të dyja balancojnë dhe kontrollojnë njëri-tjetrin. E para është për të mbrojtur dimensionin kolektiv dhe historik të jetës, dhe e dyta për të ruajtur të drejtën e emancipimit individual.

A ndodh edhe në Evropë kjo gjë?

Mendoj se ka ngjashmëri.  Megjithëse Evropa po kalon një periudhë kalimtare, në këtë tranzicion ka shumë elementë konstruktivë. Ata që janë  të frymëzuar nga identitetet kolektive dhe vlerat tradicionale dhe ata që frymëzohen më shumë nga idealet individuale dhe liberale, pa asnjë angazhim ndaj traditës. Le të shpresojmë që të dy trendet - sekularizimi dhe tradita - të harmonizohen përmes një balance krijuese.

Pra nuk jeni dakord me ata që pretendojnë se Perëndia është “rikthyer” në Lindjen e Mesme, duke i kthyer konfliktet e vjetra kombëtare në thjesht fetare?

Ata që e mbështesin këtë kanë memorie mjaft të shkurtër. Shumica dërrmuese e konflikteve në historinë e Lindjes së Mesme kanë qenë gjithmonë fetare. Nacionalizmi dhe nacionalizmi laik janë fenomene relativisht të kohëve të fundit, dhe le të mos harrojmë se nacionalizmi ka çuar në shumë gjak dhe fatkeqësi të mëdha gjatë shekullit të 20-të. Sido që të jetë nazizmi apo stalinizmi, të gjitha ishin lëvizje laike. Megjithatë, unë do të pajtohem se si rezultat i emigracionit, ne shohim komunitetet më tradicionale të kthehen  prapa në zonat që ishin teorikisht të pushtuara nga sekularizmi. Pra, ka një ndryshim. Për më tepër, ajo që po ndodh në botën arabe është shembja e nacionalizmit despotik, laik. Prandaj, në këtë vakum, është e natyrshme që identitetet fetare të dalin përsëri dhe të luajnë një rol në kontekstin e përgjithshëm. Por në të vërtetë kjo ka të bëjë me shkaqe thjesht politike, dhe duke ia atribuuar një rëndësie të mbinatyrshme apo fetare është diçka që reflekton më shumë frikën e shumicës së njerëzve se sa realitin.

Cila është marrëdhënia ndërmjet revolucionit dhe fesë? 

Ne pamë si u përdor kryengritja e Pranverës Arabe apo  Vëllazërisë Myslimane në emër të islamizimit. Unë besoj se pyetja juaj në thelb pasqyron një perceptim perëndimor të krishterë, madje edhe sekular. Në botën tradicionale myslimane dhe hebraike nuk ka ndarje midis besimit, jetës dhe realitetit. Dhe kjo vlen edhe në shumë pjesë të botës së krishterë. Pra, edhe njerëzit që janë kozmopolitë në botën arabe nuk nënkupton se nuk janë besnikë. E njëjta gjë është e vërtetë edhe sot në Amerikë. Edhe nëse nuk beson në Zot, kurrë nuk do të jesh is zgjedhur nëse deklaron se nuk beson. Kjo vlen edhe në botën arabe: çdo udhëheqës do të përpiqet të justifikojë politikat e tij, nëse jo me ligjin islamik, por të paktën me vlerat islame. Pra, ka nga ata që u revoltuan në një mënyrë më inteligjente dhe nga ata në mënyrë pak inteligjente. Nga ana tjetër, ekziston shembulli i Tunizisë, ku demokracia e re gjeti një ekuilibër dhe përballoi testin e tranzicionit.

Nuk ju shqetëson fakti që Izraeli po lëviz politikisht drejt të djathtës ekstreme fetare?

Nuk jam i sigurt nëse kjo që thoni është objektivisht e vërtetë. Unë mendoj se për shkak të vendimeve politike të marra nga kryeministri për të formuar koalicionin dhe llojin e qeverisjes që kemi sot në Izrael, është krijuar ky imazh. Nëse do të zgjidhte të formonte një qeveri me Partinë Punëtore në vend të partive nacionaliste dhe fetare do të kishit një tjetër përshtypje. Pamja e përgjithshme ndikohet nga karakteristikat specifike të koalicionit qeverisës.

Por ka një tendencë?

Nuk është ndoshta një prirje, siç thoni ju. Në dekadat e para që nga fillimi i tij, Izraeli kishte nevojë për një rrjedhë rrënjësore të laicizmit për të krijuar shtetin e sapokrijuar. Por kjo shpesh bëri që brezat e rinj të ndihen të pambrojtur dhe të pabalancuar. Ky hendek është shprehur përmes njerëzve që u janë  kthyer të formave të spiritualitetit që vijnë nga Lindja e Largët (dhe Izraeli kanë shumë grupe të ndryshme shpirtërore) ose përmes thellimit të trashëgimisë tradicionale hebreje.

A thua është vetëm kjo?

Jo, ka një faktor tjetër. Qeveria jonë fryn artificialisht ndikimin e rajonit elektoral të hebrenjve fanatikë  nëse mund t’i quajmë kështë. Në vend që të reflektojë vullnetin demokratik të shumicës për t’u shërbyer interesave të saj politike preferon të mbështetet në koalicionet e bashkëpunimit me partitë e vogla, të cilat përfaqësojnë orientimin ekstremist të politikës. Pjesa më e madhe hebrenjve super-ortodoksë jetojnë në dëm të tatimpaguesve izraelitë. Në ditët e para të themelimit të të shtetit të ri, Ben Gurion bëri me ta një marrëveshje, sepse konsideroi se bëhej fjalë për një pakicë. Ai kurrë nuk e imagjinonte se ata tani janë më shumë se 250,000.
Përveç Yitzhak Rabin dhe Ariel Sharon, të cilët cili formuan një qeveri pa pjesëmarrjen e hebrenjve haredim, lidershipi aktual nuk ka kurajo të mjaftueshme për të pranuar se kjo situatë nuk mund të vazhdojë. Ajo ka nevojë për ristrukturim. Dhe me të vërtetë ajo nuk mund të vazhdojë edhe në aspektin ekonomik, kjo flluskë do të duhet të shpërthejë. Ndërkohë, megjithatë, qeveria beson se shumica preferon këtë lloj koalicioni. Sigurisht, kur flluska të shpërthejë dhe njerëzit do të duhet të përballen me realitetin e tregut, komuniteti i haredim do të tkurret në mënyrë të konsiderueshme. Shkurtimisht, besoj se rritja e hebrenjve ultra-orthodhoksë është një fenomen rastësor.

Si e shpjegoni mungesën e mbrojtjes së shtetit të Izraelit dhe politikave të saj nga e majta?

Ka shumë të vërteta në atë që thoni. Unë besoj se në shumicën e kohës hebrenjtë ishin gjithmonë më të dobëtit. Është një përgjithësim i madh që argumenton se për shkak se e Majta në të kaluarën identifikonte veten me më të dobëtit, ajo mbronte idealet hebraike. Dhe për shkak se izraelitët konsiderohen të fuqishëm, ky moment është kthyer mbrapsht.

Duhet të gjejmë shkakun gjetkë?

Unë besoj se me rënien e botës bipolare Amerika ishte objekti kryesor i kritikave me ideologjii majtiste. Amerika shihet si forca dhe mishërimi kryesor i interesave shumëkombëshe në kurriz të qytetarëve. Sipas skemës së thjeshtë teorike të lartpërmendur, Izraeli konsiderohet të jetë një organ i Shteteve të Bashkuara. Unë do t'ju them edhe se në SHBA është më e lehtë të kritikosh Izraelin se sa SHBA. Megjithatë, ka diçka tjetër. Në kritika gjej reliket e një antisemitizmi arkaik të krishterë, i cili përbuz një çifut kur ai është i suksesshëm apo i fuqishëm. Ata i pëlqejnë vetëm hebrenjtë kur janë të rrezikuar dhe kërcënuar. Dhe kjo më kujton një shprehje nga Abba Eban, i cili tha: "Unë preferoj të shoh një kritikë të ashpër ndaj Izraelit në titujt e gazetave sesa të lexoj elegji në nekrologjitë për Izraelin”. Prandaj është për të ardhur keq që ky qëndrim i njëanshëm nga një pjesë e madhe e së Majtës ekziston, por Izraeli duhet të mbrojë interesat e tij. Megjithatë, sipas mendimit tim, kritika e ekstremit të djathtë ndaj Izraelit është akoma më agresive dhe - potencialisht - shumë më e fshehtë dhe e rrezikshme. Ndërsa ksenofobia po rritet, kushdo që mendon se ksenofobia etnike përqendrohet vetëm tek muslimanët dhe nuk do të ndikojë mbi hebrenjtë mashtrohet.

Sot, ndikimi i së Majtës në Izrael është i vogël dhe madje edhe ajo nuk po flet më për paqe, por për një marrëveshje me palestinezët. Si mund të ndryshojë mentaliteti dhe të flitet  sinqerisht për një zgjidhje mes dy shtetesh?

Para së gjithash do të thosha se ashtu si më sipër, supozojmë se gjithçka po zhvendoset në të djathtë. Pa qenë absolutisht e gabuar, nuk është fare e drejtë. Sot fakti që ka një popull palestinez, fakti që po negociojmë me palestinezët për vetëvendosje tregon se gjërat kanë ndryshuar. Para marrëveshjes së Oslos, nuk i referohshim palestinezëve si një entitet popullor. Pra, pas Oslos disi, e gjithë psikika izraelite u zhvendos në të majtë. Por, duke lëvizur në të majtë, ekziston kontrolli politik, i cili mbetet nën ndikimin e partive më tradicionale.
Intifada e dytë ishte një traumë e madhe për të gjithë izraelitët dhe palestinezët. Në të vërtetë, kur i referohem dy popujve sot, unë po flas për viktimat e Intifadës që ende vuajnë nga stresi post-traumatik. Intifada e dytë i bindi izraelitët se edhe nëse ka palestinezë të mirë, edhe nëse udhëheqja e tyre dëshiron të jetë në gjendje të sigurojë paqen për popullin e tyre, ata nuk mund të kontrollojnë fanatikët dhe ekstremistë. Pra, ata nuk kanë zgjidhje përveçse të vazhdojnë të jetojnë me situatën ashtu siç është.

Dhe për palestinezët?

Për palestinezët, Intifada e Dytë ishte gjithashtu një traumë e madhe sepse ata nuk e shihnin atë nga këndi i njëjtë me ne. Ata panë që Izraeli i sulmoi ata në kohën kur po përpiqeshin të konsolidonin pavarësinë e tyre. Ata mendonin se Izraeli nuk do t'u lejonte atyre të jetonin me pavarësi dhe dinjitet. Pra, rezultati është se në të gjitha fushat që kishim punuar për besim të ndërsjellë në nivelin bazë, bashkëpunimi u rrëzua. Dhe sot kemi një situatë të kolapsit të plotë të besimit.
 
Çfarë mendoni për format e reja të antisemitizmit?
 
Forcat e së mirës në botë bëjnë një punë të mirë të njohjes së antisemitizmit. Gjëja më e rëndësishme është zbulimi i antisemitizmit dhe jo ta fshehim nën qilim. Natyrisht, ekziston një debat i madh në lidhje me atë se a është efektive ose kundërproduktive për ta bërë atë të paligjshëm. Kjo është një qasje e ndryshme dhe nuk mund të them se e di se cila është përgjigja e duhur. Përgjithësisht, megjithatë, ka pasur përgjigje të mira nga bota perëndimore në këtë sfidë. Antisemitizmi i sotëm nuk është anti-semitizmi i viteve '30. Ne duhet ta shohim këtë si një kërcënim ekzistencial për shkatërrimin e shoqërive tona. Ne jemi të bekuar që jetojmë në një botë shumë të ndryshme ku antisemitizmi mund të reduktohet.
 Sot, antisemitizmi në Perëndim lidhet me islamofobinë dhe racizmin kundër minoriteteve. Më shumë se kurrë, çifutët e Amerikës dhe të gjitha organet e tyre përfaqësuese e kuptojnë se nëse duam të promovojmë interesat e komunitetit tonë, duhet të përpiqemi për një botë të shumë komuniteteve të ndryshme. Sa më e sigurtë të ndihet bota, anti-semitizmi do të jetë në represion.
 
Në Shtetet e Bashkuara, megjithatë, vëmë re shfaqjen e një antisemitizmi të ri nëpërmjet teorive të konspiracionit.
 
Nuk është asgjë në krahasim me teoritë e konspiracionit dhe propagandën në botën arabe. Gjëja e pafat për Amerikën është se gjatë zgjedhjeve të fundit, elementë që do të ishin shumë të zënë ngushtë për t'u shprehur,  tani ndjejnë se  janë lejuar ta bëjnë atë gjë. Kultura e papërgjegjshme e medias e ka inkurajuar këtë sjellje. Dhe është paradoksale. Shumë prej këtyre elementeve anti-semite janë të zjarrtë në favor të shtetit të Izraelit ose vazhdojnë të përhapin ide shumë të pakëndshme, që hebrenjtë kontrollojnë mediat dhe bankat. Por ato janë margjinale.
 
Si do ta përshkruanit rëndësinë universale të judaizmit për dikë që nuk e di?
 
Ajo që do të thosha për çdo të krishterë apo musliman është se rrënjët dhe themelet e identitetit të tij fetar janë të bazuara në judaizëm. Gjërat që janë të dukshme për një të krishterë - por fatkeqësisht jo për të gjithë të krishterët - është se Krishti ishte një hebre. Siç tha Papa Françesku, antisemitizmi është krejtësisht i papajtueshëm me besimin e krishterë. Është sikur urren themelet e asaj që beson, një formë urrejtjeje ndaj vetes. Duke shpjeguar fenë tonë, judaizmi është një fe e lindur nga përvojat historike të popullit hebre dhe njerëzit kanë lindur përmes përvojës fetare. Kjo është një lidhje e pazgjidhshme. Rruga e Perëndisë, siç u zbulua nga populli hebre, është rruga e drejtësisë. Dhe për shkak se judaizmi është feja e një mërgimi të veçantë, njerëzit nuk mund të kenë universalitetin e krishterimit ose të Islamit.
 
A mund të jetojë njerëzimi pa Perëndinë?
 
Kjo varet nga mënyra se si e definojmë Perëndinë. Për mua, Perëndia është realiteti. Kështu që e kuptoj këtë cilësi transshendente të realitetit. Dikush që thotë se nuk e ndjen këtë mbingarkesë mund të më thotë se nuk ka rëndësi se ku është bari i gjelbër. Për shkak se bari është i gjelbër, a ndryshon mënyra se lopët hanë ose kositësja e e shkurton atë? Për judaizmin dhe për mua nuk ka rëndësi se çfarë po themi, por atë që bëjmë. Unë mendoj se vetë Krishti e besoi atë. 

Shtetet e Bashkuara e njohën Jeruzalemin si kryeqytetin e Izraelit. Ishte momenti i duhur për këtë? A e bën ky vendim të vështirë për t'u angazhuar në dialogun ndërfetar?
 
Arsyeja pse vendimi ishte aq i mirëpritur në Izrael është sepse kjo njohje konfirmoi jo vetëm lidhjen moderne, por edhe historike midis popullit hebre dhe qendrës së tyre stërgjyshore, politike dhe shpirtërore. Ajo që rrezikon popullin hebre në Izrael dhe në Diasporë është mohimi i këtij realiteti, veçanërisht nga një pjesë e madhe e botës muslimane. Shumica e izraelitëve e dinë se të gjitha vendet perëndimore kanë të bëjnë me qeverinë izraelite në Jeruzalem.

http://www.huffingtonpost.gr/entry/e-ieroesalem-to-adiexodo-tes-leses-to...

Përkthimi: ResPublica