Përgjigje për Koloreto Cukalin: Unë jam antivlera/konkluzioni i spektaklit

Koloreto,

Në radhë të parë dua të të falenderoj për vëmendjen e vazhdueshme dhe të pareshtur që i kushton filmit Pharmakon. Mendoj se shkrimet e tua mbi këtë film, megjithëse të parë dhe përshkruar nga këndvështrimi i një idioti, janë aq të detajuara dhe përshkruese për anën e jashtme të tij, sa jam i bindur që do të kenë një rol tepër të rëndësishëm për hulumtuesit e ardhshëm të shoqërisë së sotme shqiptare. 

Jam i sigurt se për këdo që merr sado pak vesh nga kinemaja, apo për këdo që di të lexojë dhe të mendojë, shkrimet tuaja do t’i ngjallnin kërshëri të veçantë për të parë dhe riparë përsëri filmin. Për këtë arsye, shkrimi yt dhe i ndokujt tjetër në revistën ku ju shkruani, janë shërbimi më i madh që mund t’i bënit filmit tonë. Për këtë sinqerisht ju falenderoj.

Unë nuk e kam parë filmin Femrat, por dyshoj se i vetmi shpjegim për obsesionin tënd personal për të sulmuar Pharmakon është se këta filma ndodhen në skajet më të kundërt nga njëri-tjetri. Këtu mendoj se botët tona ndahen në papajtueshmëri. Nuk mund të mohohet se trendi i komedive komerciale i rizgjuar nga suksesi i filmit Femrat, është vazhdim i një tradite tashmë të vendosur që në fillimet e viteve 90-të me Der Brothers Group të Agron Llakajt dhe Agim Bajkos.

Për studiuesit e ardhshëm të komedisë shqiptare do të jetë në dispozicion edhe një minierë e vërtetë filmash te xhiruar me VHS të cilët përmbytnin çdo dyqan suveniresh në Shqipëria. Askush nuk ka pse diskriminon punën e palodhur të Fadil Hasës, Met Begës, Behar Merës, Rita Latit, Koço Devoles, Rremës së Durrësit, Cekes së Beratit apo Lecit dhe Cimës nga Kosova, të cilët kanë qenë dhe janë pjesë e tregut komercial të industrisë së videove në Shqipërinë e këtyre 25 viteve, duke dhuruar kënaqësi dhe qeshje në momente shumë të vështira të popullit shqiptar. Të gjithë këta komedianë kanë bërë punën e tyre me sakrifica për këtë popull që i ka shpërblyer ashtu si edhe ju duke u mbushur sallat e kinemave në Tiranë dhe në rrethe.

Në shkrimin ‘Mediokriteti në Kult’ për një arsye të pakuptueshme për mua, përmendet festivali i Kanës dhe i Berlinit duke u krahasuar me çmimet Kult.  Me këtë rast dua të bëj një sqarim që lidhet me filmin tonë. Festivali i Berlinit dhe ai i Kanës çdo vit nisin emisarë të tyre të quajtur pre-selektorë në rajone të ndryshme të botës. Kjo sepse këto festivale aspirohen nga mbi 2000 filma në vit. Shqipëria, si në shumë kontekste të tjera gjeopolitike është futur në bashkësinë e Ballkanit jug-lindor, ku përfshihen Kroacia, Sllovenia, Serbia, Bosnja, Mali i Zi, Maqedonia dhe Kosova. Çdo vit si Festivali i Kanës edhe ai i Berlinit, nisin ekspertë të tyre për të parë filmat më të mirë të vitit në rajonin përkatës. Ekspertët, kritikët e përzgjedhur të këtyre festivaleve, bëjnë dhe përzgjedhjen paraprake të filmave për përfshirjen në konkurimet zyrtare. Vendimet finale merren nga bordet e festivaleve dhe drejtuesit e tyre.

Në vitin 2012 filmi Pharmakon ishte një nga dy filmat e vetëm të prodhuar në Shqipëri. Ndërkohë në të njëjtin vit, vendet e rajonit kishin një prodhim të përgjithshëm mbi 7 herë më të madh se i yni dhe buxhete deri 20 herë më të lartë se Pharmakon dhe filmi tjetër shqiptar, Out of Touch, të marrë bashkë. Rezultati ishte se nga rreth 50 filma të Ballkanit juglindor nga regjisorë të vjetër dhe të rinj, Pharmakon ishte i vetmi film që u përzgjodh dhe u rekomandua nga ekspertët gjermanë dhe francezë për konkurimet zyrtare si për festivalin e Berlinit në dimër dhe atë të Kanës, në pranverë. Ndër 50 filmat e tjerë më të mirë të rajonit  Pharmakon ishte filmi i vetëm që kalonte fazën para-eleminatore për vitin 2012 për Kanë dhe Berlin.

Mqs në shkrimin tënd përveç Kanës dhe Berlinit ngatërrohesh me futbollin dhe Wemblyn, me të drejtë ndoshta sepse kohët e sotme gjithçka duhet konvertuar në futboll për t’u kuptuar, për ta thjeshtëzuar mund të them se rasti i Kanës dhe Berlint për ne në vitin 2012, ishte pak a shumë si të rrihte Shqipëria në një eliminatore ekipet kombëtare të Kroacisë, Sllovenisë, Serbisë, Bosnjes, Malit të Zi, Maqedonisë dhe Kosovës, marrë këto me radhë, dhe të kualifikohej për në botëror.

Filmi është diskutuar deri në mbledhjen e fundit të bordit drejtues të festivalit të Kanës për konkurimin zyrtar në ‘Un Certain Regard’ ku ishte ndër 30 filmat e diskutuar prej të cilëve në konkurim zyrtar arritën rreth 14. Në terma futbolli, i bie që me Pharmakon në këtë rast, të kemi arritur diku në gjysmë ose çerek finale, të themi kështu për t’i bërë qejfin edhe skeptikëve.

Për çfarë jam i sigurt se ka ndodhur në atë rrjedhë, është se perveç përcjelljes së informacionit se filmi ynë ishte përzgjedhur në fazën e parë të selektimit, shteti shqiptar, duke filluar nga QKK e atëhershme dhe duke vazhduar tek ministria e kulturës, atashetë tanë kulturorë apo ambasadat tona, nuk kanë bërë qoftë edhe një telefonatë të vetme për t’u interesuar për fatin e Pharmakonit të përzgjedhur paraprakisht në dy festivalet më të rëndësishëm të botës.

Theksoj se në një rast të tillë, secili vënd në glob vë në lëvizje jo vetëm produksionet dhe producentët përkatës, por çdo institucion zyrtar. Në festivalin e Kanës veçanërisht, shtetet prezantohen me flamurin e tyre, dhe nuk ka vend në një rast të tillë për preferenca apo jo personale. Kritikët e Kanës e çuan filmin tonë me vullnetin e tyre deri në mbledhjen dhe shortlistin e fundit. Ne u përfaqësuam me një film për të cilin lobonin vetë kritikët e festivalit dhe një shtet në gjumë total institucional, për të mos thënë dashakeq dhe kundërproduktiv. Siguroj ata që nuk e dinë, se në raste të tilla, përqendrimi nuk është vetëm tek vëmendja e industrisë të filmit por edhe e politikave kulturore dhe globale të cilat nuk janë kurrë të shkëputura në evenimente të atij soji. Për këtë arsye shpresoj që shansi pë të hyrë në një konkurim zyrtar të tillë t’i vijë sa më shpejt një filmi tjetër shqiptar edhe pse kjo nuk është e lehtë.

Një nga vlerësimet e tjera të kritikës për filmin Pharmakon është se në Janar 2013, revista më e madhe dhe më prestigjioze e kinematografisë në botë, londinezja SIGHT & SOUND legjendare për kinematografinë, në një shkrim të gjerë mbi kinematografinë shqiptare veçon dhe cilëson filmin Pharmakon si një ‘Masterpiece’.  Që Sight & Sound të quajë një film ‘Masterpiece’ është një vlerësim i cili për hir të së vërtetës rrallë ndodh ndonjëherë, e aq më pak për një film shqiptar. Për Sight & Sound filmi ynë e vendos kinematografinë shqiptare ne rangjet më të larta të kinemasë kualitative duke shpjeguar se me këtë film Shqipëria tregon se mund të krijojë punë që meritojnë të jenë globalisht të aksesueshme dhe të barabarta me kinematografitë e vendeve më vitale në Europë.

Për t’u kthyer tek krahasimi i futbollit, cilësimi dhe veçimi i filmit tonë nga SIGHT & SOUND, është diçka më shumë apo më pak se ajo dalja e famshme e Panajot Panos në atë revistën prestigjioze të kohës me të cilën krenohet një Shqiptarí e tërë.

Llogaridhënia e fundit: Rreth një muaj pas shfaqjes së filmit tonë në Londër, në korrik 2013, Olta Gixharit i vjen një ofertë për një rol nga producenti Stephen Wolley dhe shtëpia e tij e produksionit, që për t’i rënë shkurt një historie të gjatë, është njeriu pas filmit ‘Interview with a Vampire’ me Brad Pitt dhe Tom Cruize, dhe rreth 60 filma të tjerë Hollivudianë. Nuk di pse roli i Oltës në fund nuk ndodhi, por oferta erdhi e drejtpërdrejtë dhe serioze për sa kohë isha i përfshirë në komunikim. E sigurt është që Olta nuk do ishte vampire, por kriminele me kobure.

Zgjodha këtu disa momente pikante pasi çmimet, pjesëmarrjet në festivale, etj nuk më pëlqen fare t’i përmend.

Po përpiqem ta shpjegoj këtë më poshtë:

Unë nuk jam në garë dhe konkurencë me askënd. Me syrin tim të lirë, bota ka vend për të gjithë, ashtu siç ka patur Shqipëria e vogël vend si për filmin Femrat dhe 24 orëshi i një 10,000 mijë lekëshi që janë filmat e tu si skenarist, ashtu edhe për Pharmakon dhe  Ivi Tirana Punk, filmat e mi. Bota ka vend mjaftueshëm jo vetëm për filmat tanë por për të gjithë ne, mua dhe ty, sado të ngjashëm për të qeshur apo për të qarë të jemi.

Duke u përpjekur mos e humb kurrë aspektin komik të gjithçaje në jetë, shkrimi  ‘Mediokriteti ne Kult’ më dha padashje asosiacionin e ‘sportit’ tonë “kombëtar shqiptar” të njerëzve që shtyhen në radhë me zell dhe pasion. Gjithsesi një lloj ‘shtyrje’ të tillë kam nisur të vë re se po transferohet gjithnjë e më shumë edhe në hapësirën publike apo atë mediatike tonën, ku ti Koloreto për hir të së vërtetës tashmë je profesionist.

Kujtimi më i freskët i ‘fenomenit’ në aspektin e tij fizik ishte në një qytet të vogël të Shqipërisë, ku më rastisi që nga distancë e afërt të shihja burra dhe gra tek shtyheshin me flokë të shpupuritur,  të djersitur të skuqur e të buhavitur për të marrë pensionet në një bankomat. Gjithçka kishte pamjen e një ekstaze të plotë. Ishte e dukshme kënaqësia e përzjerë me vuajtjen e përbashkët pothuaj orgjiastike në aktin ‘heroik’ të së shtyrit me tjetrin pa asnjë kuptim. Ndoshta çfarë ishte akoma më absurde ishte se akti ndodhte përpara një makinerie.

Mendoj seriozisht Koloreto, se me dashje apo pa dashje je vënë në shërbim të një makinerie të frikshme.

Ajo që më bën të mbetem i habitur kur lexoj shkrimin tënd është se si dikush që tashmë prej vitesh është pjesë e ‘organizimit të show-it final të çmimeve Kult’ duke punuar të paktën si skenarist i teksteve klishe të konferienciereve të natës gala, të mos kuptojë se të njëjtën hipokrizi që ai sheh dhe dëgjon në biseda konfidenciale tek anëtarët e jurive që ka përzemër, vlejnë edhe për mendimet që ata njerëz i shfaqin atij në sy, në raport me çfarë mendojnë vërtet apo çfarë thuhet prapa krahëve të tij dhe gjithkujt tjetër.

Të nxjerrësh në publik biseda konfidente është një gjë, por të jesh vetë truri dhe skenaristi i hipokrizive më të mëdha, siç janë tekstet e netëve gala, dhe të surprizohesh nga hipokrizia e njerëzve nëpër tavolina emblematike xhelozish dhe intrigash, duke u shqetësuar seriozisht për funksionimin e jurive në evenimente të tilla, ku në mbrëmjet finale fjalët i shkruan ti vetë, provon plotësisht se je jo vetëm pjesë në establishmentin kryesor të mbarëvajtjes dhe vajisjes së këtij sistemi, por i beson atij në mënyrën më të devotshme duke u përpjekur në çdo formë ta kalërosh atë në çdo skaj.

Për mua filmi Pharmakon ka shërbyer si një shibboleth, që ndan dy morale nga njëri-tjetri.

Mendoj se tërësisht e gjithë bota dhe si pjesë e vogël e saj edhe Shqipëria vetë, përballet dita ditës me këto dy morale. Çfarë kuptoj nga qëndrimi yt, është se shumë njerëz i janë dorëzuar dashje pa dashje degradimit të plotë të këtij sistemi, ku pjesë e mbarëvajtjes së tij janë gjithnjë e më dominueshëm ata vetë.

Wittgenstein thotë se rregulli ekziston në momentin kur ai ushtrohet. Në këtë pikë ilustrimi më i mirë i rendit të spektaklit ku ne sot jetojmë dhe që mbahet gjallë nga vetë njerëzit që janë pjesë e përditshme e tij, janë hipokrizia e fjalëve te bukura të deklamuara shëmtuar nga konferencierët e skenarëve të mbrëmjeve gala që ti vetë përgatit dhe të cilat në momente të caktuara të ushqejnë.

Çfarë bie në sy është se në mes të sallave të mbushura me njerëz me një këmbë në varr, gjenden dhe shumë të tjerë të rinj, të freskët në dukje dhe elokuentë, të cilët e kanë varrosur veten për së gjalli me kohë dhe me zell si idhtarë të paepur të kultit të komercializmit, ose thënë ndryshe vënies së gjithçkaje në treg, përfshi veten, trupin, vendin, shokun, shoqen, kolegun, fjalët, mendjen, besnikërinë ndaj vetes qoftë ky integriteti profesional apo personal, apo edhe dorës që i ushqen, për një grusht para.

Këtu po, mund të flasim për nevojë, si ajo e njeriut të vogël e të dërrmuar për mbijetesë, por jo për një komedi tjetër ‘low budget’ që të shitet si diçka e re dhe risi në Shqipërinë e mbetur gjithnjë e më e paditur, amorale dhe pa memorje, nga dita në ditë. Këtu mund të flasim gjithashtu për skenaristin e suksesit të një kulture të tërë e cila ngrihet përditë në përforcimin e tragjedive të veta apo më keq akoma në kënaqësi ekstazike ricklimi të tyre, me një grusht parash që ky proçes të lë në dorë në fund, si bakshish.

Kam vendosur prej kohësh mos lexoja shkrime nga ti. Kjo qëkur vite më parë kisha hasur një refleksion tëndin mbi Melancholia të Lars Von Trier dhe kisha mbetur i habitur. Konkluzionet ku ti dilje pasi kishe parë disa herë filmin, po i citoj të përzgjedhura: “E liga, ka vetëm një zgjidhje. Apokalipsi është pastrim. Hiri, është dezinfektim.”  “Bota jonë, është e kalbur.” “Njerëzit janë të ligj. Prandaj, meritojnë të zhduken.” Nuk dija çfarë të mendoja.

Kisha një ndjesi të përzjerë aristoteliane mes keqardhjes dhe tmerrit për pikëpamjet më të errëta të kësaj bote që më shfaqeshin para syve në një të përditshme shqiptare si fare pa të keq. Kishte mbetur vetëm që njeriu të thërriste “Rroftë Vdekja!” apo “Kur dëgjoj fjalën kulturë, dora me shkon tek revolveri!”. Do të shkonin shumë natyrisht t’i thoshe Koloreto, por ç’janë ato përpara observimeve personale të tua. Për një gjë ama të kam vërtet zili edhe une ty, që ke forcën të dalësh dhe të ngrihesh nga ajo rënie e plotë dhe të të merresh me komedi.

Problemi i vetëm është, që edhe kur lëvron humorin, padashje pohon dhe përforcon këndvështrimet më mëndjengushta, reaksionare dhe seksiste të botës së sotme. I referohem jo vetëm titullit të filmit tënd të fundit, që nuk ka nevojë për koment, por edhe trailerit që përfundon me fjalinë e goditur: “Nuk mund të shpëtoni dot nga FEMRAT! “ E pra një njeriu që shkruan dhe shet këtë lloj humori duke objektizuar gjysmën e popullsisë së kësaj bote në formë të hapur i siguroj, se për sa kohë ai dhe unë do të kemi mendjet që kemi, do të jemi në kahe e kundërta për gjithçka, për sa të jemi gjallë. Ky është komunikimi i fundit mes nesh, të premtoj, sepse çdo fjalë tjetër është e pakuptimtë.

Për këtë arsye dhe për të gjetur një zgjidhje më origjinale se të shtyrit me fjalë, i sigurt jam se nisur nga parimet e tua për tregun dhe komercializmin, do të ishte shumë më argëtuese, dhe audienca do të ishte shumë herë më e madhe, si për shkrimin ‘Mediokriteti në Kult’ si për mos rezistencën time për t’u përgjigjur, ashtu ndoshta edhe për revistën Klan ku ti shkruan, dhe pse jo edhe për Respublicën  e Mustafa Nanos, sikur problemin e shijeve dhe qëndrimeve tona sa të papajtueshme sa edhe të kota për t’u diskutuar në publik, ta zgjidhnim duke e sublimuar në një garë se kush e ka më të madh. Do të ishte një duel që në pikën ku ka katandisur bota e spektakleve të sotme do ishte një sukses i garantuar.

Duke qenë se nuk jam në atdhe, këtë garë apo konkurs, mund ta bëjmë edhe në skype me vizore të kalibruar, vulosur dhe çertifikuar nga Akademia Kult. Ndoshta kjo edhe me firmën e anëtarëve të jurive të zhanreve të ndryshme, të ndonjë instance tjetër apo institucioni shtetëror apo privat. Fitimprurës apo jo, publikë apo shtetërorë, OJQ , OJF, altruistë dhe humanistë të çdo lloji, universitete, media, private, publike dhe shtetërore mund të jenë të gjithë të ftuar.  Ti mund të nisesh që sot të kërkosh edhe sponsorë.

Numri i sponsorëve dhe madhësia e ekspozimit të tyre do të ishte ndoshta liçenca finale dhe çertifikimi i fundit për të përfunduar shtyrjen e fjalëve në diçka më prekshme si paraja apo madhësia dhe rëndesa e allateve.

Fjalitë klishe të shumë përdorura nga ti si skenarist spektaklesh si ‘Mirupafshim vitin e ardhshëm’, ’Ishte një mbrëmje e mrekullueshme kjo e sotmja’ apo ‘Përshendetje për publikun e mrekullueshëm’ do të merrnin kësisoj një kuptim real dhe të vërtetë ashtu si dhe të paktën për njërin nga ne, epiteti i kudondodhur për çdo njeri në Shqipëri: “I madh!” 

Jemi të gjithë të mëdhenj Koloreto, shumë të mëdhenj ke bërë ti, shumë të mëdhenj do vazhdosh të bësh. Një ditë dikush do të bëjë edhe ty të madh, një skenarist tjetër spektaklesh do të ketë idhull një ditë edhe ty, mos u mërzit. Sigurisht, kjo do të ndodhë sepse ti Koloreto do të jesh gjithmonë brenda, kudo dhe gjithçkaje, ndaj parashikoj që do të jesh brenda edhe në të ardhmen, patjetër në juri festivalesh, borde aprovimesh, gjithnjë e më tepër, ndoshta dhe sa më thellësisht, do të shndërrohesh edhe në autoritet absolut për kinemanë dhe mbikqyrës personal e gjykatës suprem i gjithçkaje që ndodh jo vetëm në publik por edhe në thashethemet e tavolinave të Shqipërisë. Botërisht po e pranoj që të kemi të gjithë brenda dhe atyre që respektojnë më së shumti idetë e tua për kinematografinë, do t’u sugjeroja të të fusnin akoma edhe me thellë.

Mbi të gjitha uroj që pozicionin tjetër të vetes tënde, atë të analistit të moralshëm, të indinjuar dhe të prekur për problemet e shoqërisë, që shkruan dy deri tre shkrime në ditë, ta mbash vazhdimësisht sa më të patundur dhe neutral, etalon të standarteve dhe shijeve morale të Shqipërinë së sotme; mbi të gjitha duke bërë thirrje për votë të bardhë sa herë të ketë zgjedhje në Shqipëri. Natyrisht në atë formë mund ta kesh në përjetësi mirë me çdo qeveri dhe çdo pushtet.

Të përshëndes, Joni Shanaj