Një analizë e një projektligji të rrezikshëm për shtetin e së drejtës

 Në datën 25.11.2019 u publikua projektligji për “Për parandalimin, ndjekjen dhe marrjen e masave ndaj krimit të organizuar, terrorizmit dhe krimeve të rënda” i cili ka për qëllim parandalimin, zbulimin, identifikimin, dokumentimin me qëllim goditjen e organizatave dhe grupeve të strukturuara kriminale, si dhe çdo grup tjetër kriminal, me synim konsolidimin e sigurisë në vend nëpërmjet rritjes së kapaciteteve e nivelit të punës parandaluese e gjurmuese për zbulimin e gjurmimin e krimit të organizuar, terrorizmin e krimet e rënda. 
 
Nga përmbajtja e projekligjit rezulton se ligjvënësi synon të pajisë me kompetenca të posaçme Policinë e Shtetit, nëpërmjet krijimit të një strukture e cila nëpërmjet përndjekjes dhe gjurmimit do të zbulojë dhe identifikojë autorët e krimit të organizuar, terrorizmit dhe krimeve të rënda.
Por njëkohësisht ky ligj paraqet problematika të shumta. Në vija të përgjithshme ato konsistojnë si më poshtë:
 
Ky projektligj është marrë nga Codice Antimafia e Republikës së Italisë, por më shumë si ide, duke ndryshuar dhe përshtatur shumë dispozita me qëllim fuqizimin e rolit të Policisë së Shtetit, në dëm të strukturave të tjera të pavaruara siç janë Prokuroria dhe Gjykata. 
 
Po kështu fusha e zbatimit të këtij tij rezulton të jetë më e gjerë se vetë fusha e veprimit të ligjit “Për organizimin dhe funksionimin e institucioneve për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar” i cili ka si objekt sipas nenit 135/2 të Kushtetutës së Republikës veprat penale të korrupsionit dhe të krimit të organizuar, në nenin 8 të të cilit parashikohet se: 

Kompetenca lëndore parësore e gjykatave kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar parashikohet në nenin 75/a të Kodit të Procedurës Penale, por nuk mund të tejkalojë kompetencën e përcaktuar nga neni 135, pika 2, të Kushtetutës

 Neni 75/a i Kodit të Procedurës Penale parashikon se:
 

Gjykata kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar gjykon: 
a) krimet e parashikuara nga nenet 244, 244/a, 245, 245/1, 257, 258, 259, 259/a, 260, 312, 319, 319/a, 319/b, 319/c, 319/ç, 319/d, 319/dh dhe 319/e; b) çdo vepër penale e kryer nga grupi i strukturuar kriminal, organizata kriminale, organizata terroriste dhe banda e armatosur, sipas përcaktimeve të Kodit Penal; 
c) akuzat penale kundër Presidentit te Republikes, Kryetarit te Kuvendit, Kryeministrit, anetarit te Keshillit te Ministrave, gjyqtarit te Gjykates Kushtetuese dhe te Gjykates se Larte, Prokurorit te Përgjithshëm, Inspektorit te Larte te Drejtesise, kryetarit te bashkise, deputetit, zevendesministrit, anetarit te Keshillit te Larte Gjyqesor dhe te Keshillit te Larte te Prokurorise, dhe drejtuesve te institucioneve qendrore ose te pavarura te percaktuara ne Kushtetute ose ne ligj; 
ç) akuzat penale kundër ish-funksionarëve të mësipërm, kur vepra është kryer gjatë ushtrimit të detyrës.

Pra, në këtë kontekst referuar nenit 3 të projektligji si vepra të krimit të organizuar, terrorizmit dhe krimeve të rënda konsideron edhe veprat penale si trafikimin e veprave të artit e kulturës, mashtrimin në subvencione apo krijimi i skemave mashtruese lidhur me tatimin mbi vlerën e shtuar, vepra penale për të cilat parashikohen edhe dënime me gjobë, duke dalë në këtë mënyrë përtej edhe veprave penale të përfshira në kuadër të Krimit të Organizuar, Terrorizmit apo Krimeve të Rënda. 
 
Projektligji krijon mbivendosje kompetencash me ligjin nr. 95/2016 “Për organizimin dhe funksionimin e institucioneve për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar” i miratuar nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë me shumicë të cilësuar si pjesë e paketës së ligjeve nëzbatim të Reformës në Drejtësi. Konkretisht, në nenin 27 të këtij ligji parashikohet se: 

Çdo punonjës i Policisë së Shtetit kur vjen në dijeni për kryerjen e një vepre penale të parashikuar në nenin 75/a të Kodit të Procedurës Penale, njofton menjëherë Byronë Kombëtare të Hetimit. Drejtori i Byrosë Kombëtare të Hetimit nxjerr një rregullore mbi metodologjinë e informimit të Byrosë Kombëtare të Hetimit.
 
Ndërsa neni 6 i Projektligjit, autorizon Policinë e Shtetit, përfshirë atë Kufitare të ndërmarrëmasa në lidhje me personat e dyshuar se mund të kenë kryer një nga veprat penale pjesë e fushveprimit të ligjit, përfshirë edhe veprat penale për të cilat kryen hetim Byroja Kombëtare e Hetimit, në bazë të Kushtetutës, Kodit të Procedurës Penale, dhe ligjit nr. 95/2016.
 
Për pasojë, përplasjet midis dispozitave të projektligjit dhe ligjit nr. 95/2016, ky i fundit i miratuar me shumicë të cilësuar, nuk respektojnë nenin 116 të Kushtetutës, por edhe vendimit nr.2, datë 3.2.2010, sipas të cilit:
 
Gjyqtarët duhet të kenë parasysh dhe raportet ndërmjet ligjeve që miratohen me tri të pestat e të gjithë anëtarëve të Kuvendit (ligje të përforcuara), sipas nenit 81/2 të Kushtetutës dhe ligjeve që miratohen sipas rregullit të përgjithshëm të parashikuar nga neni 78 i Kushtetutës.Kushtetuta i jep ligjeve të përforcuara fuqi të veçantë juridike në krahasim me aktet e zakonshme të ligjvënësit. Për këtë arsye, në hierarkinë e akteve, ato renditen para ligjeve të zakonshme të Kuvendit (Shih vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr.19, datë 03.05.2007).

Respektimi i hierarkisë së akteve normative është një detyrim që rrjedh nga parimi i shtetit të së drejtës dhe i koherencës në sistemin ligjor. Për rrjedhojë, në rastet e konflikteve ndërmjet normave me fuqi të ndryshme juridike, norma me fuqi më të lartë ka epërsi në raport me normën tjetër (lex superior derogat inferiori). Parimet, se norma specifike ka përparësi nga norma e përgjithshme (lex specialis derogat generali) dhe se norma që ka hyrë në fuqi më vonë ka përparësi nga norma e mëparshme, nuk veprojnë në raste të tilla.
 
Qartazi një raport i tillë midis ligjit të SPAK dhe këtij projektligji nuk respektohet aspak.
 
Gjithashtu ky ligj bie në fushëveprimin edhe të ligjit nr.10 192, datë 3.12.2009 “Për parandalimin dhe goditjen e krimit të organizuar dhe trafikimit nëpërmjet masave parandaluese kundër pasurisë”
 
Sipas këtij ligji, neni 3, pika 1 rezulton se:

1. Dispozitat e këtij ligji zbatohen për pasuritë e personave, mbi të cilët ekziston një dyshim i arsyeshëm, bazuar në indicie, për: 
a) pjesëmarrje në organizata kriminale ose në grupe të strukturuara kriminale, sipas parashikimeve të neneve 333 dhe 333/a të Kodit Penal dhe për kryerje të krimeve prej tyre;
b) pjesëmarrje në organizata terroriste ose në banda të armatosura, sipas parashikimeve të neneve 234/a dhe 234/b të Kodit Penal dhe për kryerje tëkrimeve prej tyre;
c) kryerjen e veprave të tjera, për qëllime terroriste, të parashikuara në pjesën, e posaçme kreu VII i Kodit Penal;
ç) kryerjen e krimeve të parashikuara në nenet 109, 109/b, 110/a, 114/b,128/b, 278/a, 282/a, 283, 283/a dhe 284/a të Kodit Penal.
d) kryerjen e krimeve për qëllime të fitimit të pasurive të paligjshme, të parashikuara në nenet 114/a dhe 287 të Kodit Penal. 

Pra edhe në këtë rast, për më tepër për sekuestrimin dhe konsikimin e pasurisë kemi një përplasje midis legjislacionit në fuqi dhe atij që pritet të miratohet. Në këtw rast projektligji e tejkalon edhe këtw ligj pasi fut si vepra penale që janw objekt tw tij edhe: 

 Neni 76, vrasja me dashje
Neni 77, Vrasja me dashje në lidhje me një krim tjetër
Neni 78, Vrasja me paramendim
Neni 79, Vrasja në rrethana të tjera cilësuese
Neni 79/a, Vrasja e funksionarëve publikë
Neni 79/b, Vrasja e punonjësve të Policisë së Shtetit
Neni 79/c, Vrasja për shkak të marrëdhënieve familjare
Neni 109/c, Zhdukja me force
Neni 134/3 (nuk ka nen te tille, nese i referohet paragrafit te trete te nenit 134?)
Neni 135, Vjedhja e kryer duke shperdoruar detyren
Neni 136, Vjedhja e bankave dhe arkave të kursimit
neni 138/a, Trafikimi i veprave të artit dhe kultures
Neni 139, Vjedhja me dhune
Neni 140, Vjedhja me armë
Neni 141, Vjedhja me dhunë 
 
 
 Ky ligj, ende në fuqi dhe që projektligji nuk parashikon ta shfuqizojë, parashikon rolin kyesor të Prokurorit, në gazën e verifikimeve paraprake (neni 8), ku edhe kur dijeni merr policia ajo njofton menjëherë prokurorin. Por rolin kryesor qe vendos masat perkatese e ka Gjykata (neni 7). Kjo është edhe në përputhje me parimet kushtetuese për kufizimin e të drejtave. Nga ana tjetër projektligji synon që këtë nismë t’ia lërë në dorë kryesisht policisë së shtetit, duke fuqizuar në këtë mënyrë ekzekutivin, megjithëse e le të paprekur ligjin e vitit 2009.
 
Në këtë rast dukshëm krijohet një kontradiktë e qartë kompetencash midis organeve të pavarura, Prokurorisë dhe Gjykatës, me Policinë e Shtetit, organ varësi i pushtetit ekzekutiv.
 
Gjithahstu në shumë raste krijohet një situatë absurd midis Drejtorit të Përgjithshëm të Policisësë Shtetit dhe Prokurit. Kështu rezulton se banesat private mund të kontrollohen me autorizim të prokurorit, përgjimet në ambjente private do të bëhen përsëri me autorizim të prokurorit, por rregullat e detajuara (nenet 35, pika 3 dhe 37 pika 4), përcaktohen me urdhër të drejtorit të Përgjithshëm të Policisë. Pra në këto raste, mënyra se si do të veprojë Porkurori, do të rregullohet nga Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit. Qartazi një absurditet.
 
Po kështu me sekuestrin e pasurive të paluajsthme, personat e tretë duhet që të mbrojnë vetëvetën e tyre se nuk kanë pasur dijeni apo avktiviteti i tyre nuk është  i duhur me aktivitetin kriminal që ndjek ky projektligj. Ky është një kalim i tepërt i barrës së provës dhe në thelb tregon që këta persona “prezumohen fajtore” deri sa ata të provojnë “pafajësinë e tyre”
 
Po kështu edhe përjashtimi nga mundësi që të ardhurat e krijuara të jenë shkak i evazionit fiskal është i tepërt. Në këtë rast, gjetja e një pasurie të pajustifikuar, prezumon apriori që kjo pasuri është pasojë e nja aktiviteti kriminal shumë të rëndë (krim i organizuar, banda, terrorizëm) dhe jonjë çështje mospagimi tatimesh apo taksash. Qartazi ky rëndim i pozitës së personave ex lege pa bërë një hetim të mirëfilltë cënon të drejtat themelore të individëve. 
 
Në lidhje me masat e mbikqyrjes në kushtet e emergjencës parashikuar në nenin 8 të projektligjit. Sipas projektligjit në rastet kur Policia e Shtetit konsideron raste të domosdoshmërisë dhe urgjencës mund të zbatojë masat për parandalimin e mbikqyrjes speciale dhe detyrimin e qëndrimit në vendbanimin e zakonshëm apo brenda një perimetri të caktuar, mund të tërheqë pasaportën apo pezullojë vlefshmërinë e cdo dokumenti tjetër. 
 
Në këtë rast nuk parashikohen se cilat mund të konsiderohen raste emergjence, duke i lënëPolicisë së Shtetit një marzh vlerësimi shume të lartë, i cili mund të jetë edhe abuziv, sidomos nëkushtet kur edhe kontrolli i ligjshmërisë së veprimeve kryhet nga vetë organet hierakike nëMinistrinë e Brendshme, sipas nenit 41 të ligjit. 
 
Po kështu përgjimet dhe kontrollet ambientale, ndërkohë që janë kompetenc e prokurorisë, bëhen kompetnce e policisë së shtetit, ndërsa ndërhyrja e prokurorit, kërkohet në rastet e përgjimeve dhe kontrolleve të ambjenteve private. Pavarësisht fakti se këto lloj veprimesh kanë vetëm qëllime parandalimi dhe nuk shërben si provë, ndërhyja në ambjenet private qoftë si përgjim qoftë si kontroll kërkon gjithmonë miratimin nga një institucion i pavaruar sic janë gjykatat. Kyështë standardi në cdo vend të Evropës. Kjo bëhet me qëllim që të garantohet prona private dhe jetesa nga ndërhyrje të paautorizuara.
 
Nga ana tjetër, parashikimet e neneve 36 dhe 38 të këtij projektligji që bëjnë fjalë për përdorimin e pajisjeve të lokalizimit dhe vëhgimet secrete, ia lejnë në dorë vetëm Policisë së Shtetit, dhe nuk parashikohet asnjë kontroll nga prokuroria e aq më pak nga ana e Gjykatës.
 
Për më tepër, në nenin 39 pika 4 parashikohet se Policia e Shtetit ka akses të drejtëpërdrejtë nësistemet e teknologjisë së informacionit apo bazat e të dhënave të administruara nga institucionet publike, subjektet private si dhe çdo regjistër publik, lidhur me gjendjen gjyqësore, regjistrin e gjendjes civile, të dhënat për pasaportat dhe dokumentat e tjera të identifikimit, të dhënat për pasuritë e paluajtshme dhe të luajtshme të çdo lloji, regjistra të përqendruar të dhënash për kontrata dhe deri te regjistri i llogarive bankare etj. 
 
Marrja e këtyre të dhënave nuk kërkon autorizim as nga prokuroria dhe as nga gjykata. Kjo është qartazi në kundërhstim me standardet ndërkombëtare në një vend demokratik, ku të dhënat personale mblidhen dhe përdoren nga ana e Policisë së Shtetit, i cili nuk ka asnjë kufizim në lidhje me përdorimin, ruajtjen apo asgjësimin e  tyre.
 
 
Përtej qëllimit dhe parimeve të parashikuara, në fakt duket se ky projekligj ka të njëjtën strukturë, parashikon të njëjtat kompetenca dhe procedura me Byronë Kombëtare të Hetimit parashikuar në Kreun e VI të ligjit nr. Nr. 108/2014 “Për policinë e shtetit”, kre ky i shfuqizuar nga Gjykata Kushtetuese me vendimin nr. 43 datë 26.06.2015 si në kundërshtim më dispozitat e Kushtetutës dhe Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut. Konkretisht, në nenin 27 të ligjit nr. 108/2014 parashikohej se: 
 
1. Byroja Kombëtare e Hetimit organizohet si strukturë e veçantë e Policisë së Shtetit.
2. Kjo strukturë kryen veprimtari gjurmuese dhe hetimore, në përputhje me legjislacionin penal dhe procedural penal, për veprat penale në fushën e korrupsionit dhe veprimtarinë kriminale të lidhur me të. 
3. Kjo strukturë ushtron kompetencat në gjithë territorin e vendit.
4. Organizimi dhe funksionimi i Byrosë Kombëtare të Hetimit përcaktohet me urdhër të ministrit.
 
 
Ligji, duke i njohur Policisë së Shtetit të drejtën për të kryer veprime gjurmuese dhe hetimore, parashikon raport varësie nga Prokuroria vetëm në raste të vecanta duke i hequr në këtë mënyrë ekskluzivitetin këtij organi në drejtimin e hetimeve të veprës penale, përbën shmangie të këtij organi nga ushtrimi i veprimtarisë së tij kushtetuese. Në këtë mënyrë cenohet edhe parimi i ndarjes dhe balancimit të pushteteve, i sanksionuar në nenin 7 të Kushtetutës.
 
Për më tepër që në Kodin e Procedurës Penale parashikohet se, ushtrimi i kontrolleve, vezhgimi sekret i subjekteve, përdorimi i pajisjeve të lokalizimit kryhet me vendim Gjykate, projektligji ka ulur mbrojtjen juridike të këtyre subjekteve.

Së pesti: Përsa i përket, strukturave përgjegjëse, në nenin 40 parashikohet ngritja e një strukture të posaçme e qujtur “Drejtoria kundër Krimit të Organizuar” në varësi të drejtëpërdrejtë tëDrejtorit të Përgjishëm të Policisë së Shtëtit veprimtaria e të cilës do të monitorohet nga strukturat eprore hiearkike për ligjshmërinë e kryerjes së veprimeve dhe moskalim kompetencash. 

Në këtë mënyrë, këto struktura të reja, me kompetenca hetimore do të monitoriohen nga organe te pushtetit ekzekutiv, duke cënuar parimin e ndarjes së pushteteve, parashikuar në nenin 7 të Kushtetutës.

Re. Pu