Mesia i Fundit - Jeta si abort kozmik

Një natë, në kohë të shkuara tashmë, njeriu u zgjua dhe pa veten. Ai pa se ishte lakuriq nën kozmos, i pastrehë në trupin e tij. Të gjitha gjërat u shpërbënë përpara mendimit të tij shqyrtues, çudi përmbi çudi, tmerr përmbi tmerr u shpështollën në mendjen e tij. Pastaj gruaja u zgjua po ashtu dhe tha se ishte koha për të ikur dhe vrarë. Dhe ai mori harkun dhe shigjetën, fryt i martesës së shpirtit me dorën, dhe doli jashtë, poshtë yjeve. Por teksa bishat u afroheshin burimeve me ujë si përherë, ai nuk ndjeu më në gjakun e tij ankthin e rendjes nga tigri, por një psalm të madh të vëllazërisë së vuajtjes mes çdo gjëje të gjallë.

Atë ditë, ai nuk u kthye me gjah, dhe kur e gjetën hënën tjetër, ai qëndronte i vdekur anës vijës së ujit.

II

Çfarë kishte ndodhur? Një thyerje në vetë unitetin e jetës, një paradoks biologjik, një neveri, një absurditet, një ekzagjerim i një natyre shkatërrimtare. Jeta kishte tejkaluar objektivin e vet, duke hedhur veten në erë. Një specie ishte armatosur shumë rëndë, më shumë sesa duhej – me shpirtin e krijuar të gjithëfuqishëm nga jashtë, por po aq kërcënues për mirëqenien e tij. Arma e saj ishte si një shpatë pa dorezë apo këllëf, një thikë me dy tehe që priste çdo gjë; por ai që duhet ta mbërthente atë, duhet të kapte thikën dhe ta kthejë një teh nga vetja.

Pavarësisht syve të tij të rinj, njeriu mbetej ende i rrënjosur në materie, shpirti i tij depërtoi në të dhe iu nënshtrua ligjeve të saj të verbra. Dhe megjithatë, ai do të mund ta shihte materien si të huaj; e krahasonte veten me të gjitha dukuritë, të shihte përmes dhe të lokalizonte proceset e tij jetike. Ai e bujt natyrën si një i padëshiruar, i zgjat më kot krahët e tij për të lypur pajtim me krijuesin e vet: Natyra nuk përgjigjet më, ajo performoi një mrekulli me njeriun, por më pas nuk e njihte më. Ai ka humbur të drejtën e vet të rezidencës në univers, ka ngrënë nga Pema e Dijes dhe është përzënë nga Parajsa. Ai është i fuqishëm në botën e që e rrethon, por e mallkon fuqinë e vet që e ka paguar me harmoninë e shpirtit, pafajësinë, paqen e brendshme në përqafimin që i ka bërë jetës.

Këtu ai qëndron me vizionet veta, i tradhtuar nga universi, në mahnitje dhe frikë. Bisha e njihte frikën po ashtu, nën rrufetë dhe në nofullat e luanit. Por njeriun e pushtoi frika nga jeta vetë – në të vërtetë nga vetë qenia e tij. Jeta - kjo ishte për bishën të ndjente lojën e fuqisë; ishte nxehtësi dhe lojëra, betejë dhe uri, dhe në në fund, t’i nënshtrohej ligjit, sigurisht. Në bishën, vuajtja vetë-ngujohet; në njeriun, ajo hap vrima në një frikë nga bota dhe dëshpërim të jetës. Edhe kur fëmija i afrohet lumit të jetës, hungërimat nga ujëvara e vdekjes ngrihen lart mbi luginë, përherë e më afër, duke lotuar, përlotur nga gëzimi i tij. Njeriu admiron tokën dhe merr frymë si një mushkëri e madhe; kurdoherë që nxjerr frymë, jetë e hirshme vërshon nga të gjitha poret duke u zgjatur drejt diellit, por kur thith, një rënkim këputjeje përshkon të tërën dhe kufomat fshikullojnë tokën si kokrrat e breshrit.

As vetë ditën e vet nuk mund të rrokte, varre të ngjeshura pranë njëri-tjetrit ia zënë shikimin, format e kobshme në kalbëzim, ëndrrat e bëra pluhur të nënave, vajtojnë kundër tij ankesat e mijëvjeçarëve të mbytur. Perdja e së ardhmes u shfaq për të zbuluar një tmerr që përsëritet pafundësisht, një harxhim të pakuptimtë të materialit organik. Vuajtja e miliarda njerëzve hyn tek ai përmes portës së dhembshurisë, nga gjithçka që ndodh ngrihet një e qeshur që tall kërkesën për drejtësi, parimin e tij më imperativ. Ai e sheh veten të shfaqet në mitrën e nënës, mban dorën ngritur në ajër që ka pesë degë; nga vjen ky numër djalli dhe ç’lidhje ka ai me shpirtin tim? Ai nuk është më i vetëkuptueshëm për veten – e prek trupin e vet gjithë tmerr; ky je ti dhe deri këtu shkon, jo më tej.

Ka me vete një vakt, dje ishte një bishë që mund vinte vërdallë, tani e kaloj poshtë dhe e bëj pjesë timen, dhe ku nis Unë dhe ku mbaroj? Gjithçka e lidhur në shkaqe dhe pasoja dhe gjithçka që ai do të rrokë, shpërbëhet përballë mendimit shqyrtues. Shpejt ai sheh mekanikën edhe në atë që deri më tani ishte një e tërë e dashur, në të qeshurën e të dashurës së tij - ka qeshje të tjera po ashtu, si gishti i dalë nga çizmja e grisur. Në fund, tiparet e gjërave janë tipare vetëm të tij. Asgjë nuk ekziston pa të, çdo vijë çon pas tek ai; bota nuk është asgjë tjetër veçse një jehonë fantomatike e zërit të tij – ai kërcen duke bërtitur fort dhe do të vjellë poshtë në tokë vaktin e tij mëkatar, ai parandien çmendurinë që po vjen dhe do të takohet me vdekjen përpara sesa ta humbasë edhe këtë aftësi.

Por teksa qëndron përpara vdekjes së pashmangshme, ai rrok natyrën e saj po ashtu dhe domethënien kozmike të hapit që pason. Imagjinata e tij krijuese ndërton prospekte të reja, të frikshme, pas perdes së vdekjes dhe ai sheh se edhe aty nuk gjendet ndonjë faltore. Tani ai mund të dallojë përvijësinë e termave të vet biokozmikë: ai është i burgosuri i pashpresë i universit,  peng i mundësive të papërkufizueshme.

Nga ky moment e më tej, ai është në një gjendje paniku të pandalshëm. Një ndjenjë e tillë e “panikut kozmik” është themelore për çdo mendje njerëzore. Në të vërtetë, raca duket se është e destinuar të zhduket për sa kohë çdo konservim dhe vijimësi e jetës përjashtohet, kur e gjithë vëmendja dhe energjia e individit shkon për të duruar apo përcjellë tensionin e brendshëm katastrofik.

Tragjedia e një specieje që bëhet e papërshtatshme për jetën duke tej-evoluuar një aftësi, nuk është e kufizuar te raca njerëzore. Kështu mendohet p.sh. se disa drerë në kohët paleontologjike u zhdukën pasi përftuan brirë shumë të mëdhenj. Mutacionet mund të cilësohen si të verbra. Ato funksionojnë, hidhen në veprim pa ndonjë kontakt apo interes me mjedisin. Në gjendje depresive, mendja mund të shihet në imazhin e një briri të tillë; me të gjithë shkëlqimin e vet fantastik e ngul në tokë bartësin e vet.

III

Pse atëherë, nuk është zhdukur kohë më parë njerëzimi gjatë epidemive të mëdha të marrëzisë? Pse vetëm një numër i vogël njerëzish zhduken për shkak se dështojnë t’i rezistojnë sforcimit të të jetuarit – pasi njohja u jep atyre më shumë nga sa mund të përballojnë? Kultura historike si dhe vëzhgimi i vetes dhe të tjerëve na mundëson këtë përgjigje: shumica e njerëzve mësojnë të shpëtojnë veten duke kufizuar në mënyrë artificiale përmbajtjen e ndërgjegjes. 

Nëse dreri gjigant, në intervale të përshtatshme, do të thyente majat e brirëve të vet, do të mund të vazhdonte të ecte disi më gjatë. Sërish në dhimbje të vazhdueshme dhe ethe, në fakt duke tradhtuar idenë bazë të ekzistencës së vet, bërthamën e veçanësisë së tij, pasi ishte caktuar nga dora e krijimit që të ishte mbajtësi i brirëve mes kafshëve të egra. Çfarë do ta përfitonte në vijim, do ta humbiste në kuptim, në madhështinë e jetës; me fjalë të tjera një vijim pa shpresë, një marshim jo drejt afirmimit, por përpara, mbi gërmadhat e rikrijuara përjetësisht, një garë vetëshkatërruese kundër vullnetit të shenjtë të gjakut.

Identiteti i qëllimit dhe zhdukjes është për drerin gjigant dhe njeriun po ashtu paradoksi tragjik i jetës. Në afirmimin niçean, i fundmi Cervis Giganticus mban pemën e origjinës së vet deri në fund. Qenia njerëzore e shpëton veten dhe vazhdon përpara. Ai performon, për aq sa mund të shprehë fraza këtu, pak a shumë një represion të vetëdijshëm ndaj suficitit dëmtues të ndërgjegjes së vet. Ky proces është thuajse i pandërprerë gjatë orëve kur jemi zgjuar e aktivë dhe është një kusht i përshtatshmërisë sociale dhe çdo gjëje që zakonisht referohet si jetesë e shëndetshme dhe normale.

Psikiatria, madje, funksionon mbi supozimin se “e shëndetshmja” dhe funksionalja janë më të rëndësishmet në termat personalë. Depresioni, “frika nga jeta”, refuzimi i të ushqyerit dhe kështu me radhë, merren pandryshueshmërisht si shenja të një gjendjeje patologjike dhe trajtohen. Shpesh, dukuri të tilla janë mesazhe nga të tjera, më të thella dhe imediate, krijohet një krizë konfuzioni dhe ankthi dhe kërkohet përqark menjëherë një tjetër ankorim. “Në vjeshtë, do të shkoj në shkollë të mesme”. Nëse zëvendësimi në një mënyrë dështon, atëherë kriza mund të marrë një drejtim fatal, ose shfaqet një tjetër, çfarë do ta quaj një spazmë ankorimi:

Njeriu kapet pas vlerave të vdekura, duke fshehur sa më mirë të jetë e mundur nga vetja dhe të tjerët faktin se ato nuk funksionojnë, se ai është shpirtërisht i falimentuar. Rezultati është pasiguri e zgjatur, “ndjesi e inferioritetit”, mbi-kompensimi, shqetësimi. Përderisa kjo gjendje hyn në kategori të caktuara, ajo është bërë subjekt i trajtimit psikoanalitik, që synon të kompletojë tranzitimin drejt ankorimeve të reja

Ankorimi mund të karakterizohet si fiksim pikash brenda, apo ndërtim i mureve përqark, fluiditet i ndërgjegjësimit. Ndonëse tipikisht i pandërgjegjshëm, mund të jetë tërësisht i ndërgjegjshëm (dikush ‘adopton një qëllim’). Ankorimet publikisht të dobishme fitojnë simpati, ai që “sakrifikon veten totalisht” për referimin(ankorimin) e vet (firma, kauza) idealizohet. Ai ka krijuar një mburojë madhështore kundër shpërbërjes së jetës dhe të tjerë supozohet se përfitojnë nga fuqia e tij. Në një formë të brutalizuar, si veprim i qëllimshëm, gjendet mes “playboy-ve dekadentë” (duhet të martohesh në kohë dhe më pas kufizimet do të vijnë vetiu). Kështu njeriu krijon një domosdoshmëri në jetë, duke e ekspozuar veten ndaj një të keqeje, e tillë nga pikëpamja e vet, por që është qetësuese nervash, një digë e lartë për një ndjeshmëri ndaj jetës që është bërë përherë e më tepër krudo. Ibseni prezanton në Hjalmar Ekdal dhe Molvik (Rosa e egër), dy raste të çelëta (gënjeshtra të gjalla); nuk ka dallim mes referimit të tyre dhe atij të shtyllave të shoqërisë përveç joproduktivitetit praktiko-ekonomik të këtij të fundit.

Çdo kulturë është një sistem i madh qarkullues referimesh, ndërtuar mbi kubatura themelore: idetë bazë të kulturës. Njeriu mesatar përshtatet me përcaktimet kolektive, personaliteti ndërtohet për veten, personi me karakter ka përfunduar ndërtimin e tij, pak a shumë bazuar mbi përcaktimet e trashëguara kolektive (Zoti, Kisha, Shteti, Moraliteti, fati, ligji i jetës, populli, e ardhmja).  Sa më afër një përcaktimeve paiermore është një element përçues i caktuar, aq më e rrezikshme është ta prekësh. Këtu vendoset një mbrojtje e drejtpërdrejtë përmes mjeteve të kodit penal dhe kërcënimeve për persekutim (inkuzicioni, censura, qasja konservatore ndaj jetës).

Kapaciteti transmetues i secilit segment, varet ose nga natyra e vet fiktive, ende e panjohur; ose përndryshe nga diçka tjetër që pranohet si e domosdoshme gjithësesi. Që këtej buron edhe edukimi fetar në shkolla, të cilin e mbështesin edhe ateistët, pasi nuk dinë metodë tjetër për t’u dhënë fëmijëve mënyra sociale të reagimit. Kurdoherë që njerëzit kuptojnë fiktivitetin apo padobinë e segmenteve, do të përpiqen t’i zëvendësojnë me të rinj (‘kohëzgjatja e kufizuar e Të Vërtetave’) – që këtej buron i gjithë konflikti spiritual dhe kulturor, i cili krahas konkurrencës ekonomike, formon përmbajtjen dinamike të historisë botërore. Lakmia për të mira materiale (pushteti) nuk ka të bëjë edhe aq me dëshirën e drejtpërdrejtë për pasuri, për sa kohë që askush nuk mund të ulet në më shumë se një karrige, apo të hajë përtej ngopjes. Më tepër, vlera e pasurisë në jetë konsiston në mundësitë e shumta për ankorim apo shpërqendrim, që i ofrohen poseduesit.

Si referimi kolektiv ashtu edhe ai individual kanë të brendashkruar se kur një segment thyhet, aty do kemi një krizë që është më e madhe, sa më afër përcaktimeve parimore ai segment është. Brenda qarqeve të mbyllur, të mbrojtur nga linjat e jashtme, kriza të tilla janë dukuri të lehta dhe të padhimbshme (zhgënjime); vëmë re këtu edhe një lojë me vlera referuese (mendjemprehtësi, zhargon, alkool). Por gjatë kësaj loje, dikush mund të hapë padashur një vrimë direkt poshtë vetes dhe skena shndërrohet pandalshëm nga euforike, në makabre. Tmerri i të qenit, na fikson në sy dhe në një vërshim vdekjeprurës, ne perceptojmë sesi mendjet tona varen në fijet e vetërrotullimit dhe sesi ferri vetë fshihet poshtë.

Vetë themelet e kanoneve zëvendësohen rrallë, pa spazma të mëdha sociale dhe një rrezik të shpërbërjes së plotë (reformacioni, revolucioni). Në kohë të tilla, individët vetëreferohen në mekanizmat e tyre dhe numri i dështimeve priret të rritet. Depresioni, tepritë dhe vetëvrasjet shfaqen si pasojë (oficerët gjermanë pas luftës, studentët kinezë pas revolucionit).

Një tjetër defekt i sistemit është fakti se fronte të ndryshme të rrezikut kërkojnë parime krejtësisht të ndryshme. E teksa superstrukturat logjike ndërtohen mbi secilën, aty pasojnë përplasje të pakrahasueshme të të menduarit dhe të ndjerit. Më pas, dëshpërimi mund të depërtojë përmes krisjeve. Në raste të tilla, një person mund të përpihet nga gëzimi shkatërrues duke zhvendosur të gjithë aparatin artificial të jetës së vet dhe duke nisur me tmerr të rrëmbyeshëm ta spastrojë rrënjësisht atë. Tmerri buron nga humbja e të gjitha vlerave strehuese, rrëmbimi nga identifikimi tashmë i pamëshirshëm dhe harmonia me sekretin më të thellë të natyrës sonë, paplotmërinë biologjike, dispozicionin e përjetshëm për asgjësim.

Ne i duam referimet(në vlera, parime) sepse na shpëtojnë, por po ashtu i urrejmë ato për kufizimin që i bëjnë sensit të lirisë. Sa herë që ndihemi mjaftueshëm të fuqishëm, ne marrim kënaqësi kur së bashku varrosim një vlerë të padobishme në stil. Objektet materiale marrin një rëndësi simbolike këtu (qasja Radikale ndaj jetës). Kur një qenie njerëzore ka eliminuar referimet që atij i janë të dukshme, vetëm e pandërgjegjshmja mbetet; pikërisht atëherë, ai do të quajë veten një personalitet të çliruar. Një mënyrë shumë popullore e mbrojtjes është shpërqendrimi. Vëmendja kufizohet te kufijtë kritikë duke e magjepsur vazhdimisht atë me përshtypje. Kjo është tipike edhe në fëmijëri; pa shpërqendrim, fëmija është po ashtu i padurueshëm për veten. “Mami, çfarë duhet të bëj?”. Një vajzë e vogël angleze që viziton hallat e saj norvegjeze erdhi nga dhoma e vet duke thënë: “Po tani?” Infermieret e mbajnë lojën: “Shiko, një bubi! Ja, atje po lyejnë pallatin!”

Dukuria është shumë familjare për të kërkuar ndonjë demonstrim të mëtejshëm. Shpërqendrim është p.sh. taktika e të jetuarit ‘e shoqërisë së lartë’. Mund të krahasohet me një makinë fluturuese – e bërë nga materiale të rënda, por që mishëron një parim që e mban në ajër sa herë aplikohet. Duhet të jetë përherë në lëvizje, pasi ajri vetëm e mban atë kalimthi. Piloti mund të përgjumet dhe rehatohet për forcë zakoni, por kriza është akute sapo motori ngec. 

Taktika është shpesh tërësisht e ndërgjegjshme. Dëshpërimi mund të ketë zënë rrënjë poshtë saj dhe shpërthen në vërshime, në rënkime të papritura. Kur të gjitha opsionet shpërqendruese janë ezauruar, zë vend mërzia, nga indiferenca e zbehtë te depresioni fatal. Gratë, në përgjithësi më pak të prira ndaj njohjes dhe pra më të sigurta sesa meshkujt në jetesën e tyre, preferojnë të përdorin shpërqendrimin.

Një e keqe e madhe e burgosjes është mohimi i shumicës së opsioneve më shpërqendruese. Dhe teksa termat për transmetimin e tyre përmes mënyrave të tjera janë po ashtu të varfra, i burgosuri do të priret të qëndrojë në afërsi të madhe me dëshpërimin. Aktet që ai kryen mandej për t’i shpëtuar stadit final, kanë një garanci në vetë parimin e vitalitetit. Në një moment të tillë, ai përjeton shpirtin e tij brenda universit dhe nuk ka motiv tjetër sesa paqëndrueshmëria absolute e asaj gjendjeje. Shembujt e pastër të panikut ekzistencial janë me gjasë të rrallë, pasi mekanizmat mbrojtës janë të rafinuar dhe automatikë dhe deri diku të pandërprerë. Por edhe terreni ngjitur mban shenjën e vdekjes, jeta aty mezi mbahet dhe me përpjekje të mëdha. Vdekja shfaqet përherë si një arratisje, injorohen mundësitë e të mëpasshmes dhe përderisa mënyra e përjetimit të vdekjes varet pjesërisht nga ndjenja dhe perspektiva, ajo mund të jetë realisht një zgjidhje e pranueshme. Nëse dikush në statu mortis mund të përballojë një pozë (një poemë, një gjest, të vdesë ‘në këmbë’ - pra një ankorim apo shpërqendrim final (vdekja e Aases), atëherë një fat i tillë nuk është aspak më i keqi.

Shtypi, një herë të vetme në shërbim të mekanizmit të fshehjes, nuk lë rast pa gjetur arsye që nuk shkaktojnë alarm  – “besohet se rënia e fundit e çmimit të grurit…”Kur një qenie njerëzore i merr jetën vetes në kushte depresioni, kjo është një vdekje natyrale për shkaqe shpirtërore.

Barbaria moderne e “shpëtimit” të vetëvrasësit bazohet në një keqkuptim mizor të natyrës së ekzistencës

Vetëm një pjesë e kufizuar e njerëzimit mund të kënaqet me ‘ndryshime’ të thjeshta, qoftë në punë, në jetën sociale apo argëtim. Personi i kulturuar kërkon lidhje, linja, një progresion të ndryshimit. Asgjë e fundme nuk kënaq për një kohë të gjatë, njeriu ecën përherë, mbledh njohuri, bën karrierë. Dukuria njihet si ‘të dëshiruarit’ apo ‘prirja transhendentale’. Sa herë që arrihet një qëllim, të dëshiruarit ecën para; ndaj objekti i saj nuk është qëllimi, por vetë ruajtja e këtij të fundit – gradienti jo lartësia absolute e harkut që përfaqëson jetën e dikujt. Promovimi nga ushtar në nënoficer mund të ofrojë një përvojë më të vlefshme sesa ajo nga kolonel në gjeneral. Çdo bazë e ‘optimizmit progresiv’ eliminohet nga ky ligj kryesor psikologjik.

Të dëshiruarit njerëzor nuk shenjohet thjesht nga një “përpjekje drejt’, por po aq edhe nga një ‘arratisje nga’. Dhe nëse e përdorim fjalën në një sens fetar, vetëm përshkrimi i fundit përputhet. Këtu në të vërtetë, askush nuk ka qenë i qartë se për çfarë aspiron, por ka përherë një vetëdije të ndjerë se nga çfarë kërkohet të iket, pra nga lugina tokësore e lotëve, kushti i vet i padurueshëm. Nëse ndërgjegjësimi për këtë predikament është shtresa më e thellë e shpirtit, siç u argumentua më sipër, atëherë është po ashtu e kuptueshme se pse të dëshiruarit fetar ndihet dhe përjetohet si themelor. Në të kundërt, shpresa se ai krijon një kriter hyjnor, që strehon një premtim të vetëpërmbushjes, vendoset nën një dritë me të vërtetë melankolike nga këto konsiderata.

Kura e katërt kundër panikut, sublimimi, është më tepër një çështje shndërrimi sesa represioni. Përmes dhuntive stilistike apo artistike, mundet që kohë pas kohe vetë dhimbja e të jetuarit të konvertohet në përvoja të çmueshme. Impulse pozitive e angazhojnë të keqen dhe i japin fund asaj, duke u fiksuar mbi aspektet e saj piktorike, dramatike, heroike, lirike apo edhe komike. Veçse nëse dhimbja më e keqe e vuajtjes zbutet përmes mënyrave të tjera, apo mohohet kontrolli i mendjes, një përdorim i tillë është i pagjasë gjithsesi. Që të shkruash një tragjedi, duhet ta çlirosh veten deri diku – tradhtosh – nga vetë ndjesia e tragjedisë dhe ta çmosh atë nga një pikëvështrim i jashtëm, p.sh. estetik. Këtu kemi, meqë ra fjala, një mundësi për vallëzimin më të shfrenuar nga nivelet më të larta të ironisë në më të sikletshmin ciculus vitiosus.

Dikush mund ta ndjekë egon e vet përmes një serie zakonesh, duke shijuar aftësinë e shtresave të ndryshme të ndërgjegjes për të zhbërë njëra-tjetrën. Eseja në fjalë është një rast tipik i sublimimit. Autori nuk vuan, ai mbush faqe dhe eseja do të publikohet në një revistë. ‘Martirizimi’ i zonjave të vetmuara tregon po ashtu një lloj sublimimi – kështu ato marrin rëndësi. Megjithatë, sublimimi shfaqet të jetë më i rralli ndër mënyrat mbrojtëse që u përmendën këtu.

IV

A është e mundshme për ‘natyra primitive’ të heqin dorë nga këto kontraktime dhe kërcime dhe të jetojnë në harmoni me veten, në lumturinë e qetë të punës dhe dashurisë? Mendoj se përgjigja duhet të jetë ‘jo’, për aq sa mund të konsiderohen njerëzorë. Deklarimi më i fortë që mund të bëhet për të ashtuquajturit njerëz të natyrës është se ata janë disi më afër të idealit të mrekullueshëm biologjik sesa ne njerëzit jonatyralë. Dhe edhe nëse kemi qenë deri më sot të aftë të shpëtojmë një shumicë, përkundër çdo stuhie, ne jemi ndihmuar nga aspekte të natyrës sonë që janë të zhvilluara modestisht apo në mënyrë të moderuar.

Kjo bazë pozitive (sa kohë që mbrojtja vetëm nuk mund të krijojë jetë, vetëm mund të pengojë rënien e saj) duhet kërkuar në dislokimin e përshtatur natyralisht të energjisë në trup dhe pjesëve biologjikisht ndihmuese të shpirtit, subjekt i vështirësive të tilla që u dedikohen pikërisht kufizimeve sensoriale, brishtësisë trupore dhe nevojës për të punuar për jetë dhe dashuri. Dhe në këtë tokë të fundme lumturie brenda fronteve, qytetërimi në rritje, teknologjia dhe standardizimi kanë një ndikim kaq poshtërues. Për shkak se një fraksion përherë e më i madh i fakulteteve njohëse tërhiqen nga loja kundër mjedisit, ka një rritje të përtacisë shpirtërore. Vlera e një përparimi teknik në të tërë sipërmarrjen e jetës duhet gjykuar nga kontributi i vet në mundësinë njerëzore për pushtim shpirtëror. Ndonëse kufijtë janë të mjegullt, ndoshta mjetet e para për prerje duhet të përmenden si një rast i shpikjes pozitive.

Shpikje të tjera teknike pasurojnë vetëm jetën e shpikësit; ato përfaqësojnë një vjedhje të pamëshirshme dhe të vrazhdë nga rezerva e përbashkët e përvojave njerëzore dhe duhet invokuar dënimi më i ashpër nëse bëhen publike kundër vetos së censurës. Një krim i tillë mes të tjerëve të panumërt është përdorimi i makinave fluturuese për të eksploruar toka të panjohura. Me një glob të vetëm vandalizues, dikush mund të shkatërrojë kështu mundësi të shumta për përvojat nga të cilat mund të përfitojnë shumë, nëse me përpjekje do marrin pjesën e vet të ndershme.

Faza e tanishme e ethes kronike të jetës është veçanërisht e ndotur nga kjo rrethanë. Mungesa e aktivitetit shpirtëror natyral (biologjik) shfaqet p.sh në ndihmën e përhapur ndaj shpërqendrimit (argëtim, sport, radio – ‘ritmi i kohës’). Termat për referim nuk janë aq të favorshme – të gjitha sistemet e trashëguara kolektive të referimit janë të përmbytura nga kriticizmi dhe, ankthi, neveria, konfuzioni, dëshpërimi rrjedhin nëpër çarjet e krijuara (‘kufoma në bagazh’). Komunizmi dhe psikoanaliza, sado pakrahasueshmërisht të ndryshëm, të dy përpiqen (pasi edhe Komunizmi ka një reflektim spiritual) me mënyra të reja të pasurojnë arratisjen e vjetër; duke aplikuar respektivisht dhunën dhe hilenë për t’i bërë njerëzit biologjisht të përputhshëm, duke futur në kurth tepricën e tyre kritike të njohjes. Ideja, në çdo rast, është djallëzisht logjike. Por sërish, nuk mund të prodhojë një zgjidhje finale. Ndonëse një degjenerim i qëllimshëm drejt një nadiri më viabël mundet me siguri të shpëtojë specien në planin afatshkurtër, do të jetë për shkak të natyrës së vet, i paaftë të gjejë paqe në një dorëheqje të tillë, apo në të vërtetë nuk do të gjejë paqe aspak.

V

Nëse vazhdojmë me këto konsiderata drejt fundit të hidhur, atëherë përfundimi nuk vihet në dyshim. Sa kohë që njerëzimi procedon pakujdesshëm në deluzionin fatal të të qenit i parathënë për triumfin, asgjë esenciale nuk do të ndryshojë. Ndërkohë që numrat e vet rriten dhe atmosfera shpirtërore trashet, teknikat e mbrojtjes duhet të supozojnë një karakter më brutal. Dhe njerëzit do të këmbëngulin në ëndërrimin e shpëtimit dhe afirmimit të një Mesie të re. Sërish, megjithëse shumë shpëtimtarë janë gozhduar nëpër pemë dhe zënë me gurë në sheshet e qyteteve, atëherë Mesia i fundit do të vijë.

Atëherë do të shfaqet njeriu, i cili, si i pari i të gjithëve, ka guxuar të zhveshë lakuriq shpirtin e tij dhe t’ia dorëzojë të gjallë mendimit më të largët të origjinës, vetë idesë së fundit. Një njeri që ka përtypur jetën dhe terrenin e saj kozmik dhe vuajtja e të cilit është vuajtja kolektive e Tokës. Me çfarë britmash të tërbuara, turmat e të gjitha kombeve nuk do të qajnë për vdekjen e tij të njëmijtë, kur si një flamur, zëri i tij përmbledh globin dhe mesazhi i çuditshëm kumbon për të parën dhe të fundit herë:  

“-Jeta e botëve është një lumë i zhurmshëm, por ajo e Tokës është një rezervuar dhe një pellg.

• Shenja e Fundit është shkruar në ballin tuaj – sa do të vazhdoni të kundërshtoni?
• Por ka një pushtim dhe një kurorë, një shëlbim dhe një zgjidhje.
• Njihni veten – jini sterilë dhe lëreni tokën të jetë e heshtur pas jush!”

Dhe kur ai të ketë folur, ata do të derdhen mbi të, të udhëhequr nga paqebërësit dhe mamitë dhe do ta varrosin me thonjtë e tyre. Ai është Mesia i fundit. Si djali i Atit, ai vjen nga harkëtari pranë burimit.

***

PS: Ky është një përkthim i esesë së vitit 1933, “Mesia i fundit” të filozofit norvegjez. Peter Wessel Zapffe. Cilësuar si një trajtesë me ndikim dhe që sintetizon mirë pikëpamjet e autorit në fjalë, eseja merret dhe adreson një çështje të njohur edhe në teologjinë kristiane: konflikti mes trupit dhe shpirtit. Ose më saktë kufizimet dhe tensionet që prodhojnë te njëra-tjetra këto dy përmasa të ekzistencës.

Me një gjuhë të ndërlikuar dhe me metafora, Zapffe sjell në vëmendje faktin se ndërgjegja e njeriut inaugurohet në çastin e parë të kuptimit të pozicionit të tij në univers. Ai është vetëm. I burgosur në një amballazh biomaterial që jo vetëm nuk shpjegon asgjë për psenë e ardhjes së tij, por vendos shtrëngime përfundimtare në raport me universin e pamatë të shpirtit, mendjes, imagjinatës. Nga ky tension rrjedhin të gjitha narrativat që sipas filozofit norvegjez janë asgjë më shumë sesa shpërqendrime për t’u arratisur nga dija themelore dhe e pakundërshtueshme: ne kemi lindur të vdekur, sepse “natyra që na Krijoi, nuk na përgjigjet më”.

Qytetërimi pra është një shtjellë iracionale e një ankthi totalizues që e ka pushtuar Jetën sapo ajo ka lindur. Në këtë kuptim fabula e shpëtimit te një Mesia, është shtylla kurrizore e stabilitetit social; eufemizëm ky për harresën e organizuar dhe ezaurimin e saj, apo represionin që vjen nga “suficiti i ndërgjegjes” se ne “jemi, jetojmë, por do vdesim”.

Është kjo dhe vetëm kjo tema që mundon njeriun, që ushqen çdo art dhe shkencë. Tema që nuk ka përgjigje racionale jo vetëm për pamundësinë e njohjes, por edhe sepse njeriu thjesht nuk do të pranojë se mund të jetë edhe kështu: jeta u mundësua për shkaqe të ndryshme, por jo për ndonjë Arsye.

Përkthimi, komenti dhe titulli shqip: Skerdilajd Zaimi