Sedivy: Mbrojtja europiane, autonomi brenda NATO-s

Jiri Sedivy, shefi ekzekutiv i Agjencisë Evropiane të Mbrojtjes (EDA), thotë se projekti i mbrojtjes evropiane duhet të jetë plotësues i NATO-s. Në një intevistë për greken “Kathimerini”, ai shprehet se një klauzolë e veçantë e mbrojtjes reciproke midis shteteve evropiane, si ajo në nenin 5 të NATO-s, nuk do të ishte "realiste".

Ish-ministri çek i mbrojtjes vë në dukje se shpenzimet e mbrojtjes tashmë janë rritur në Evropë në gjashtë vitet e fundit dhe pret që ato të rriten edhe më tej, "si pasojë e menjëhershme e luftës tragjike në Ukrainë". Sedivy u kërkon kombeve evropiane që të "bashkojnë" burimet dhe aftësitë e tyre për investime të përbashkëta, ekonomi të shkallës dhe për rritjen e efektivitetit, "tani pasi lufta është kthyer në Evropë".

Koordinatori i projektit të përbashkët evropian të mbrojtjes thekson rolin aktiv të Greqisë në EDA, por nuk komentom mbi marrëdhëniet midis Evropës dhe Turqisë.

Në çfarë faze është projekti i mbrojtjes së përbashkët evropiane? Cili është qëllimi përfundimtar dhe cili do të ishte një plan kohor realist për të parë rezultate të prekshme? Si do ta përshkruanit të ardhmen?

Në mënyrë të përmbledhur, përgjigja ime është kjo: shtetet anëtare të BE-së kanë bërë përparim thelbësor gjatë viteve të fundit në drejtim të një mbrojtjeje evropiane më bashkëpunuese, të unifikuar, më të fortë dhe efikase, por ne nuk jemi ende në atë pikë. Në të vërtetë, mbetet shumë për të bërë. Por qëllimi përfundimtar është i qartë: ta bëjmë Evropën një kontinent që është në gjendje të mbrojë veten dhe të mbrojë vlerat dhe qytetarët e saj. Për ta arritur këtë, vendet evropiane duhet të bashkojnë aftësitë, burimet dhe kapacitetet mbrojtëse. Ato duhet të punojnë së bashku, sepse asnjëri prej tyre nuk është aq i fortë sa ta arrijë këtë vetë. Pra, e ardhmja e Evropës qëndron në bashkëpunimin ndërmjet shteteve anëtare të saj, edhe në fushën e sigurisë dhe mbrojtjes. Bashkëpunimi në mbrojtje ka kuptim buxhetor, politik dhe – më e rëndësishmja – sens operacional, sepse bashkëpunimi rrit ndërveprimin dhe efektivitetin e aftësive mbrojtëse të përdorura nga forcat tona të armatosura. Kjo është edhe arsyeja pse Agjencia Evropiane e Mbrojtjes u krijua në 2004: për të iniciuar, promovuar dhe mbështetur bashkëpunimin e mbrojtjes midis 26 shteteve të saj anëtare, veçanërisht në zhvillimin e aftësive të mbrojtjes bashkëpunuese dhe kërkimet në fushën e mbrojtjes.

A doni të thoni me këtë se destinacioni përfundimtar është në thelb një NATO evropiane? Dhe a do të funksiononte kjo paralelisht me NATO-n dhe brenda NATO-s?

Jam i lumtur që përmend NATO-n sepse ndonjëherë ka një keqkuptim se çfarë do të thotë në të vërtetë për NATO-n bashkëpunimi evropian i mbrojtjes dhe një mbrojtje e forcuar evropiane. Ndonjëherë, madje portretizohet si një alternativë e mundshme ndaj NATO-s, gjë që është, ose sigurisht, nuk është aspak kështu. Përkundrazi, një mbrojtje evropiane më e fortë dhe më e integruar do të ishte plotësuese e NATO-s dhe do të forconte shtyllën evropiane të NATO-s, sepse një mbrojtje evropiane më e fuqishme dhe më autonome do të çonte përfundimisht në një NATO më të fortë. Një Evropë më e fortë në aspektin e mbrojtjes e bën NATO-n më të fortë, është kaq e thjeshtë. Kjo është e rëndësishme për t'u kuptuar sepse NATO është dhe mbetet gur themeli i mbrojtjes sonë kolektive. Objektivi i përbashkët i NATO-s dhe BE-së është të garantojnë sigurinë e qytetarëve të tyre dhe të përmirësojnë lidhjen transatlantike. Kështu që të dyja luajnë role plotësuese në ofrimin e sigurisë në Evropë. Dhe kjo është thelbësore, veçanërisht tani pasi lufta është kthyer në Evropë.

Disa duan një sistem evropian të mbrojtjes me të cilin çdo shtet anëtar do të garantojë literalisht sigurinë e pjesës tjetër dhe do të reagojë në përputhje me rrethanat ndaj çdo kërcënimi të jashtëm. Të tjerë e përshkruajnë një qasje të tillë si joreale. Cili është mendimi juaj?

E keni fjalën për një lloj klauzole të mbrojtjes kolektive të BE-së, siç ekziston në NATO me nenin 5? Nëse po, nuk kam dëgjuar asnjë thirrje të tillë në nivel politik evropian, të jem i sinqertë. Dhe nuk mendoj se do të ishte realiste dhe as relevante të konsiderohej një debat i tillë në nivel të BE-së, sepse ne kemi nenin 5 në NATO, ku shumica e shteteve anëtare të BE-së janë anëtarë. Siç e thashë edhe më parë: Qëllimi i bashkëpunimit më të ngushtë të mbrojtjes së BE-së nuk është zëvendësimi i NATO-s, por forcimi i mëtejshëm i saj.

Fuqia ushtarake kërkon mbështetje financiare. A do t'u kërkohet vendeve anëtare të shpenzojnë më shumë para se sa sot, ndërsa mbrojtja evropiane thellohet?

Shpenzimet e mbrojtjes në Evropë tashmë janë rritur gjatë gjashtë viteve të fundit dhe unë pres që ato të rriten më tej tani si pasojë e luftës tragjike në Ukrainë. Duket se qeveritë tona tani janë gati të merren me sigurinë dhe mbrojtjen si çështje prioritare, ndërkohë që ajo ka qenë disi e lënë pas dore për shumë vite. Por më lejoni të jem i qartë: vendosja e më shumë parave në tryezë për mbrojtjen nuk do të garantojë automatikisht më shumë siguri dhe mbrojtje më të mirë. Ne gjithashtu duhet t'i shpenzojmë paratë me efikasitet dhe mençuri. Dhe mënyra më e mirë dhe më efikase për të shpenzuar buxhetet tona të mbrojtjes është ta bëjmë atë së bashku, përmes bashkëpunimit. Pse vendi A nuk duhet të bashkohet me vendin B në modernizimin e ushtrive të tyre nëse ato operojnë të njëjtat aftësi ose më e pakta të ngjashme? Kjo jo vetëm që do t'i ndihmonte ata të kursenin para, por edhe t'i bënin këto pajisje ndërvepruese, që do të thotë më efikase kur vendosen në misione dhe operacione të përbashkëta. Meqë ra fjala, Bashkëpunimi i Përhershëm i Strukturuar i BE-së për mbrojtjen, i nisur në vitin 2017, ose PESCO siç e quajmë ne, sjell detyrimin që 25 shtetet anëtare të tij të shpenzojnë më shumë dhe më mirë për mbrojtjen duke kërkuar sistematikisht bashkëpunim kudo që të jetë e mundur. Ka shumë mundësi bashkëpunimi në dispozicion, siç zbuloi Rishikimi Vjetor i Koordinuar i BE-së për Mbrojtjen (CARD) në raportin e tij të parë në nëntor 2020. Si qendër evropiane për bashkëpunimin në mbrojtje, EDA është atje për të mbështetur në mënyrë aktive çdo projekt bashkëpunues.

Cili është roli i Greqisë? Si do ta përshkruanit pozicionin e saj në projektin evropian të mbrojtjes bazuar në karakteristikat e tij?

Mund të flas vetëm për pozicionin dhe angazhimin e Greqisë në EDA. Dhe ajo që shoh atje është shumë pozitive. Greqia është me të vërtetë një kontribuese shumë aktive në projektet EDA në të gjitha aktivitetet tona – nga zhvillimi i aftësive të kërkimit dhe teknologjia, te bashkëpunimi në industri. Më lejoni t'ju jap vetëm një shembull: Greqia është mbështetëse kryesore e rrjetit të mbikëqyrjes detare të agjencisë, i ashtuquajturi projekti MARSUR, i cili është një rrjet evropian i iniciuar nga EDA për të ndërlidhur të gjitha sistemet kombëtare të informacionit detar të të 20 vendeve pjesëmarrëse – janë 19 shtete anëtare të BE-së plus Norvegjia – për të lejuar një shkëmbim vullnetar informacioni dhe dialog mes tyre. Është një nga projektet më me ndikim dhe më jetëgjatë i nisur nga agjencia, në zhvillim që nga viti 2006, me mbështetjen e fortë të Greqisë. Unë vetëm mund ta inkurajoj Greqinë që të vazhdojë në këtë rrugë dhe të rrisë më tej angazhimin e saj aktiv në projektet bashkëpunuese të mbrojtjes, qoftë në EDA apo në forume të tjera. Duke folur për forume të tjera bashkëpunimi, mund të dini se EDA është gjithashtu pjesë e sekretariatit të PESCO-s. Dhe Greqia është gjithashtu shumë aktive këtu: ajo merr pjesë në 16 projekte PESCO, një nga numrat më të lartë midis shteteve anëtare pjesëmarrëse, dhe koordinon pesë prej tyre.

Si e trajton Agjencia Evropiane e Mbrojtjes rolin e Turqisë? A e klasifikon atë si një nga partnerët e saj të mundshëm, si NATO, apo si një kërcënim potencial të jashtëm, të drejtpërdrejtë apo hibrid, për kufijtë e saj evropianë? Këtu duhen vënë në dukje shkeljet e hapësirës ajrore greke nga gjuajtësit turq, armatosja e emigrantëve në Evros dhe flukset e parregullta migratore nga brigjet turke.

Turqia nuk është anëtare e EDA-s dhe as nuk ka nënshkruar një marrëveshje administrative me agjencinë, siç kanë bërë vende të tjera jashtë BE-së si Norvegjia, Zvicra, Ukraina dhe Serbia. Pra, do ta kuptoni që unë nuk mund dhe nuk do të komentoj për Turqinë.

Si do të ndikojnë zhvillimet në Ukrainë në projektin e përbashkët evropian të mbrojtjes? Ne shohim që Gjermania po krijon një fond për të përmirësuar mbrojtjen e saj. A do të thoni se kemi një momentum të mjaftueshëm për integrimin europian në fushën e mbrojtjes? Cilët janë hapat e mëtejshëm?

Ndërsa flasim, vetëm disa ditë pasi filloi agresioni krejtësisht i pajustifikuar rus kundër Ukrainës, është shumë herët të thuhet se çfarë ndikimi afatgjatë do të ketë ky pushtim, kjo luftë e tmerrshme në tokën evropiane, në bashkëpunimin evropian të mbrojtjes në një afat më të gjatë. Por mund të jetë një moment vendimtar pasi tregon, më shumë se kurrë më parë, se ne nuk mund t’i marrim paqen, stabilitetin dhe sigurinë në Evropë si të mirëqenë. Kjo tregon se ne duhet t’i mbrojmë vlerat tona, interesat tona, qytetarët tanë. Dhe se ne duhet të kemi aftësi moderne, të fuqishme, efikase dhe ndërveprues mbrojtëse për ta bërë këtë. E vetmja mënyrë për evropianët dhe botën perëndimore për të garantuar që këto kapacitet mbrojtëse të jenë të disponueshme është të investojnë në to dhe ta bëjnë këtë së bashku. Kjo më sjell përsëri në pikën që theksova më lart: evropianët duhet të rrisin më tej bashkëpunimin në mbrojtje duke bashkuar buxhetet e tyre, aftësitë e tyre kërkimore dhe inovative, njohuritë e tyre teknologjike dhe kapacitetet e tyre industriale, për të qenë në gjendje të planifikojnë, zhvillojnë, prodhojnë, mirëmbajnë dhe përdorin aftësitë më të mira të mundshme mbrojtëse – së bashku. Shtetet anëtare të BE-së duhet të mendojnë për integrimin e mëtejshëm të forcave të tyre të armatosura, për t'i bërë ato më të forta, më efikase dhe më të ndërveprueshme. Duke e bërë këtë, ne forcojmë NATO-n, e cila është dhe mbetet garancia për mbrojtjen tonë kolektive. Të dyja – një mbrojtje më e integruar evropiane dhe një NATO më e fortë – shkojnë dorë për dore sepse janë plotësuese dhe ndajnë të njëjtin objektiv: të mbrojmë qytetarët tanë në një botë që është bërë më e rrezikshme.

Çfarë mesazhesh po merrni nga SHBA? Si po reagon ndaj përpjekjes së Evropës për të forcuar autonominë e saj të mbrojtjes?

Evropianët dhe amerikanët janë partnerë në NATO dhe çdo gjë që forcon mbrojtjen evropiane, forcon edhe shtyllën evropiane të NATO-s. Mendoj se kjo kuptohet mirë në të dyja anët e Atlantikut. Meqë ra fjala, SHBA-të janë gjithnjë e më shumë të interesuara për atë që ne bëjmë, edhe në Agjencinë Evropiane të Mbrojtjes. Siç e dini, SHBA-të duan të përmbyllin një marrëveshje administrative (AA) me agjencinë. Të tilla ne kemi katër deri tani (Norvegjia, Zvicra, Serbia dhe Ukraina). Nëntorin e kaluar, ministrat e mbrojtjes të shteteve anëtare të EDA miratuan mandatimin e EDA-s për të filluar negociatat me Departamentin e Mbrojtjes të SHBA (DoD) për përfundimin e një marrëveshjeje administrative (AA) të tillë. Sot është e pamundur të thuhet se cili do të jetë objektivi i marrëveshjes së ardhshme, sepse qëllimi dhe modalitetet e saj do të përcaktohen gjatë negociatave, të cilat ende nuk kanë filluar. Përgatitjet për diskutime paraprake me Ministrinë e Mbrojtjes së SHBA-së për mënyrën më të mirë për të çuar përpara një bashkëpunim me përfitim reciprok janë duke u zhvilluar tani, por do të ishte e parakohshme nëse sot përmend një datë për fillimin zyrtar të negociatave.