Ndihma sovjetike për Shqipërinë

Në një postim në faqen e vet në Facebook, ambasada e Federatës Ruse në Tiranë, sjell në vëmendje ndihmën e Bashkimit Sovjetik për vendin tonë në mesin e shekullit të kaluar. Postimi lidhet formalisht me 100 vjetorin e vendosjes së marrëdhënieve diplomatike mes të dyja vendeve dhe përqendrohet tek ajo që selia diplomatike e cilëson si “komponenti tregtar dhe ekonomik i bashkëpunimit”.

Një nga llojet e rëndësishme të ndihmës ekonomike të BRSS për Shqipërinë ishte dërgimi, me kërkesë të qeverisë shqiptare, i specialistëve sovjetikë për të punuar në ndërmarrjet shqiptare, të cilët në vitet 1945-1959 kishin përfunduar ndërtimin dhe montimin e ndërmarrjeve të mëdha industriale sipas projekteve sovjetike, kishin kryer punime gjeologjike, kishin përgatitur punëtorë për shumë profesione për industrinë e tekstilit. Përveç kësaj, një grup i madh këshilltarësh sovjetikë punuan në ushtri dhe në Ministrinë e Punëve të Brendshme të vendit.

Gjatë kësaj periudhe, me mbështetjen e BRSS, u ndërtuan ndërmarrje të tilla të mëdha si Kombinati i tekstileve në Tiranë me një kapacitet prej 20 milionë m pëlhurë në vit; Fabrika e sheqerit në Maliq me një kapacitet prej 10 mijë ton sheqer të grimcuar në sezon; Hidrocentrali Lenin me linja elektrike dhe nënstacion; fabrikat e zhveshjes së pambukut në Rogozhinë dhe në Fier me kapacitet përpunues prej 10 mijë ton pambuk i papërpunuar (lëndë e parë) në vit; Kombinati i përpunimit të drurit në Elbasan me një kapacitet prej 6 mijë metër kub kompensatë në vit; Fabrika e zhveshjes së orizit në Vlorë me një kapacitet prej 30 mijë ton oriz në vit dhe një sërë objektesh të tjera industriale. Në total, deri në vitin 1959, punime ndërtimi dhe montimi ishin kryer në 31 objekte nga 33 që po ndërtoheshin me ndihmën e BRSS, sipas Marrëveshjes Ndërqeveritare të 22 nëntorit 1957.

Në Marrëveshjen e re dypalëshe të 3 qershorit 1959 u përcaktuan edhe 27 objekte të tjera, në zgjerimin dhe ndërtimin e të cilave Bashkimi Sovjetik u zotua t’i jepte Shqipërisë asistencë teknike.

Pajisjet për 53 ndërmarrje industriale, të vendosura në funksion në vitet 1956-1960, u furnizuan kryesisht nga Bashkimi Sovjetik. Këto ishin: një termocentral, dy uzina të përpunimit të naftës, dy miniera hekur-nikel, dy miniera kromi, një minierë qymyrguri, etj. Në përgjithësi, BRSS e furnizoi Shqipërinë me 93% të të gjitha pajisjeve për industrinë minerare dhe të naftës, me rreth 90% të kamionëve transportues, me mbi 80% të traktorëve, me rreth 65% të makinerive bujqësore. Nga BRSS u importuan bagëti race, fara drithi, kultura industriale dhe plehra.

Midis 1947 dhe 1957 shuma e huave sovjetike të dhëna Shqipërisë arrinte në më shumë se 500 milionë rubla, nga të cilat 85% (422 milionë rubla) me kërkesë të palës shqiptare u falën nga qeveria sovjetike, siç tregohet në Deklaratën e Përbashkët Sovjeto-Shqiptare e 17 prillit 1957.

Si rezultat, 25 objekte të reja, të ndërtuara me kredi nga BRSS, iu dhuruan popullit shqiptar. Ato siguronin 25% të të gjitha të ardhurave të marra nga industria. Disa nga këto objekte ende funksionojnë në të mirë të ekonomisë kombëtare shqiptare.

Në vitin 1960, pjesa e BRSS në tregtinë e jashtme të Shqipërisë ishte 52.7%. BRSS luajti një rol kryesor edhe në eksportin shqiptar – në vite të ndryshme në periudhën 1945-1961 Bashkimi Sovjetik përbënte deri në 90% të të gjitha eksporteve shqiptare

shkruan ambasada.

Lista Meriton vëmendje jo vetëm në planin historik, por edhe në atë politik, pasi është e qartë se mesazhi mësipërm është një kujtesë për Shqipërinë zyrtare që të mos harrojë një kohë kur asaj iu gjendën të tjerë miq që sot janë shpallur armiq. Ndihma sovjetike, sidomos ajo ekonomike dhe tregtare, dallon edhe nga ndihma jugosllave, por edhe ajo kineze. Në kuptimin e trajtimit të saj nga historiografia shqiptare, ajo nuk kategorizohet si “penetrim kapitali”, ndonëse më vonë sovjetikët u quajtën socialimperialistë.

Ajo dallon nga ndihma jugosllave sepse ndonëse u lidh më vonë me detyrime dhe kushtëzime politike, nuk asociohej me asnjë kërcënim ekzistencial ndaj Shqipërisë siç ishte proteksionizmi dhe kontrolli jugosllav. Në sasi dhe cilësi ndihma sovjetike ishte kryesore për stabilitetin e shtetit shqiptar dhe në një aspekt ajo ishte transformuese për Shqipëirnë. Lista e mësipërme ilustron natyrën e një ndihme që inauguron një proces autonomie industriale, që sjell me vete shndërrime sociale, pavarësisht rezultatit që pati.

Ndihma sovjetike dallon nga ajo kineze, që ishte më e madhe në shifra, për faktin se afrimi me Bashkimin Sovjetik ishte edhe shpirtëror deri diku, kulturor patjetër dhe njerëzor, me numrin e lartë të studentëve që shkuan në qendrat kryesore të Rusisë Sovjetike. Është ndoshta hera e parë që metropoli hapi dyert për njerëz të zakonshëm të Shqipërisë dhe jo vetëm për njerëz të dalluar apo elitën, një fakt ky që shpjegon deri diku jehonën e rusofilisë deri më sot në Shqipëri.

Në terma të shifrave, intensitetit dhe shpërndarjes së ndihmës, ajo duhet vlerësuar në kontekst dhe në suazë historike për të kuptuar rolin që pati BS-ja në modernizimin e shtetit shqiptar në aspektin industrial dhe social. Për të lënë mënjanë fushën e së drejtës që ishte lidhur ngushtë me një sistem dhe ideologji që e dimë si përfundoi.

s.zaimi