Bindje dhe arsyetim për jetën e përtejme nga logjicieni kryesor i shekullit të 20-të

Si logjicieni më i njohur i shekullit të 20-të, Kurt Gödel është i njohur për teormat e tij të paplotshëmrisë dhe kontributet në teorinë e bashkësive, publikime të cilat ndryshuan rrugën e matematikës, logjikës dhe shkencës kompjuterike. Kur në vitin 1951, ai u nderua me çmimin Albert Einstein, si njohje e këtyre aritjeve, matematikani John von Neumann mbajti një fjalim gjatë të cilit ai i përshkroi arritjet e Gödel në logjikë dhe matematikë si kaq monumentale saqë ato “do të mbeten të dukshme gjatë në hapësirë dhe në kohë”. Në të kundërt të kësaj, pikëpamjet e tij filozofike dhe fetare mbeten thuajse të fshehura. Gödel i mbante privatisht këto dhe nuk publikoi asgjë mbi këtë subjekt gjatë jetës së tij. Dhe ndërkohë që studiuesit janë përpëlitur me provën e tij ontologjike të ekzistencës së Zotit, të cilën ai e qarkulloi mes miqve të vet nga fundi i jetës, parime të tjera të sistemit të tij të besimit nuk janë diskutuar mjaftueshëm. Një ndër to është besimi i Gödel se ne i mbijetojmë vdekjes.

Pse besonte ai në një jetë të përtejme? Cili argument iu duk bindës? Në rezulton se një përgjigje relativisht e plotë për këto pyetje ndodhet në katër letra të gjata që i dërgoi të ëmës, Marianne Gödel, në vitin 1961, të cilës i shprehet se ata janë të destinuar të takohen sërish pas vdekjes. Përpara se të eksploroj pikëpamjet e Gödel mbi jetën e përtejme, dua ta cilësoj të ëmën e tij si heroinën e heshtur të historisë. Ndonëse shumica e letrave të tij janë publikisht të aksesueshme përmes arkivave digjitale të Bibliotekës të Qytetit të Vjenës, asnjë prej letrave dërguar nënës nuk dihet të ketë mbijetuar. Ne njohim vetëm anën e tij të bisedave të tyre, lënë për të konkluduar se çfarë kishte thënë ajo nga përgjigjet e tij. Kjo krijon një mistikë, kur lexon letrat e tij, sikur dikush po ofron një dialog platonik me të gjithë rreshtat të hequr, përveç atyre të shprehura nga Sokrati. Ndonëse ne nuk i dimë fjalët e saj, ne i detyrohemi me borxhin e mirënjohjes Marianne Gödelit. Pasi, pa kureshtjen dhe pavarësinë e saj të mendimit, ne do të mbeteshim me një burim më pak në kuptimin e filozofisë së djalit të saj të famshëm.

Falë pyetjes së drejtpërdrejtë të Marianne rreth besimit të Gödel në jetën e përtejme, ne kuptojmë pikëpamjet e tij të pjekura mbi temën. Ajo e pyeti atë për këtë temë në vitin 1961, në një kohë kur ai ishte në formën e tij më të mirë intelektuale dhe mendonte gjerësisht rreth temave filozofike në Institutin për Studime të Avancuara në Princeton, New Jersey, ku ishte professor me kohë të plotë që nga viti 1953 dhe një anëtar i përhershëm që nga viti 1946. Natyra e shkëmbimeve me të ëmën, e sfidoi Gödel të detajonte pikëpamjet e tij në një mënyrë të plotë dhe të kuptueshme. Si rezultat ne kemi(me disa integrime) ekuivalentin e një argumenti të plotë të Gödel për besimin në një jetë të përtejme, e përpiluar për t’iu përgjigjur në mënyrë përfshirëse dhe të kuptueshme pyetjeve të nënës së tij, çka duket në serinë e letrave drejtuar Marianne nga korriku në tetor 1961.

Ndërsa fletoret e tij të papublikuara mbi filozofinë përfaqësojnë një hapësirë në të cilën ai zhvilloi aktivisht pikëpamjet e tij dhe eksperimentoi shpesh përmes aforizmave të shkurtra dhe vërejtjeve, Gödel donte që këto letra të ishin të kuptueshme dhe të ofronin një përgjigje definitive të një hulumtimi të sinqertë. Dhe për shkak se korrespondenca ishte private, ai nuk e ndjente nevojën të fshihte mendimet e veta të vërteta që mund ta ketë bërë në mjediset më formale akademike dhe mes kolegëve të tij në Institut.

Në një letër të datuar më 23 korrik 1961, Gödel shkruan: “Në letrën tënde të mëparëshme ti shtron pyetjen sfiduese nëse unë besoj në një Wiedersehen”. Wiedersehen do të thotë “të shohësh sërish”. Në vend të termave filozofikisht më formal si “pavdekësia” apo “jeta e përtejme”, ky term i jep shkëmbimit një cilësi të afërt. Pasi emigroi nga Austria në SHBA në vitin 1940, Gödel nuk u kthye më në Europë, duke e detyruar nënën dhe vëllanë të marrin nismën ta vizitojnë, fillimisht më 1958. Si rezultat mund të intuitizohet këtu ai që mund të ketë qenë një mall i thellë për një ribashkim përfundimtar nga ana e nënës së vet, me dilemën nëse ajo do të kishte më kohë të mjaftueshme me djalin e vet sërish. Përgjigja e Gödel ndaj saj është palëkundshmërisht pohuese. Arsyetimi i tij për besimin në një jetë të përtejme është ky:

Nëse bota është e organizuar racionalisht dhe ka kuptim, atëherë ky duhet të jetë rasti. Pasi çfarë  kuptimi do të kishte të sillje një qenie(atë njerëzore) me një fushë kaq të gjerë mundësish për zhvillim personal dhe marrëdhënie me të tjerët, vetëm për ta lënë të përmbushë as 1/1000 të tyre?

Ai e thellon pyetjen retorike në fund me metaforën e dikujt që hedh themelet e një shtëpie për ta lënë mandej në mes projektin që të prishet. Gödel mendon se një shpërdorim i tillë është i pamundur qëkurse bota, këmbëngul ai, na jep arsye të mirë për ta konsideruar atë se përshkohet nga rendi dhe kuptimi. Që këtej, një qenie njerëzore që mund të arrijë vetëm një përmbushje të pjesshme në një jetë, duhet të kërkojë vlerësim racional për këtë defiçencë në një botë të ardhme, e tillë ku të manifestohet potenciali ynë.

Para se të vazhdojmë, është e mira të ndalemi dhe të përmbledhim argumentin e Gödel. Duke supozuar se bota është e organizuar racionalisht, jetë njerëzore – pse e rrënjosur në botë – duhet të zotërojë të njëjtën strukturë racionale. Ne kemi bazë të supozojmë se bota është e organizuar racionalisht. E megjithatë jeta njerëzore është e strukturuar në mënyrë iracionale. Ajo konstituohet nga një potencial i madh, por nuk e shpreh kurrë këtë potencial në kohën e një jete. Ndaj, secili prej nes duhet të përmbushë potencialin e plotë në një botë të ardhme. Këtë e kërkon arsyeja.

Le të zgjerohemi pak së pari me një premisë kyçe të argumentit, konkretisht, shpallja se bota dhe jeta njerëzore, si pjesë e saj, shfaqin një rend racional. Edhe pse jo një pozicion i pazakontë për t’u mbajtur në historinë e filozofisë, shpesh ai mund të duket i vështirë për t’u relatuar me atë çfarë ne vëzhgojmë. Edhe nëse jemi një specie racionale, historia njerëzore shpesh e përgënjeshtron këtë fakt. Gjysma e parë e vitit 1961 – për të depërtuar në sfondin e vetëdijes së Gödel – ishte i mbushur me tensione në rritje të Luftës së Ftohtë, dhunë që drejtohej kundër protestuesve të padhunshëm gjatë lëvizjeve për të drejta civile dhe vuajtje të rastësishme si humbja e të gjithë skuadrës amerikane të baletit në akull në një rrëzim avioni. Marrëzia dhe e paarsyeshmja në ngjarjet njerëzore duken rregull historik më tepër sesa përjashtimi. Siç i thotë Mbreti Lear i Sheakspeare Gloucester, kur teksa shpjegon sesi funksionon kjo botë, vjen në përfundimin:

Kur ne lindim, qajmë se kemi ardhur në këtë skenë të madhe budallenjsh

Do të ishte një gabim, megjithatë, të mendohej se Gödel ishte naiv në këmbënguljen e tij se bota është racionale. Në fund të një letre të 16 janarit 1956, ai pohon se “kjo është një botë e çuditshme”. Diskutimet në korrespondencën e tij me të ëmën tregojnë se ai ishte i mirëifnormuar mbi çështjet politike dhe ngjarjet e botës. Në letrat e tij, opinionet shprehin informim dhe janë kritikë, ndonëse të ngopur me optimizëm.

Çfarë është tunduese dhe ndoshta unike rreth argumentit të tij për një jetë të përtejme është fakti se ajo varet mbi iracionalitetin e pashmangshëm të jetës njerëzore në një botë përndryshe, arsye-ngopur. Është saktësisht kudondodhja e vuajtjes njerëzore dhe dështimet tona të paevitueshme që i dhanë Gödel sigurinë se kjo botë nuk mund jetë fundi për ne. Siç e përmbledh vetë në letrën e katërt për të ëmën:

Weltanschauung teologjik quaj pikëpamjen se bota dhe çdo gjë në të ka kuptim dhe arsye, dhe në të vërtetë një kuptim të mirë dhe të padyshimtë. Që këtej rrjedh menjëherë se ekzistenca jonë tokësore – qëkurse ajo si e tillë ka një kuptim më së shumti shumë të dyshimtë – mund të shihet si një mënyrë drejt një fundi për një tjetër ekzisencë

Pikërisht për faktin se jetët tona konsistojnë në potencial të papërmbushur apo të shkatërruar e bën atë besimplotë se kjo jetë nuk është veçse skena për gjërat që do të vijnë. Por sërish, kjo vlen vetëm nëse bota është strukturuar racionalisht. Nëse njerëzimi dhe historia e tij nuk shfaqen si rend racional, pse të besosh se bota është racionale? Arsyet që ai i jep nënë së tij në letrat, shfaqin prirjet e tij racionaliste dhe besimin se shkenca natyrore presupozon se kuptueshmëria është themelore për realitetin. Siç shkruan në letrën e tij të datës 23 korrik 1961:

A ka arsye dikush të supozojë se bota është e organizuar racionalisht? Mendoj se po. Sepse është absolutisht jo kaotike dhe arbitrare, më tepër – siç demonstron shkenca natyrore – aty sundon në çdo gjë, rregullësia dhe rendi më o madh.  Rendi është në të vërtetë një formë e racionalitetit

Gödel mendon se racionaliteti është evident në botë përmes strukturës së thellë të realitetit. Shkenca si një metodë, e demonstron këtë përmes supozimeve të validizuara se rendi i perceptueshëm është i zbulueshëm në botë, faktet janë të verifikueshme përmes eksperimenteve të përsëritshme dhe teoritë i afirmojnë në domenet e tyre respektive pavarësisht se ku dhe kur testohen ato.

Në letrën e 6 tetorit 1961, Gödel shpjegon pozitionin e tij: “Ideja se gjithçka në botë ka kuptim është, meqë ra fjala, analogia e përpiktë e parimit se çdo gjë ka një shkak mbi të cilin bazohet e gjithë shkenca”. Gödel – njësoj si Gottfried Wilhelm Leibniz, të cilin ai e idealizonte – besonte se gjithçka në botë ka një arsye në vetvete dhe jo në të kundërt(në zhargonin filozofik: përkon me parimin e arsyes së mjaftueshme). Siç e përkufizon poetikisht Leibniz në veprën e tij “Parime racionale të Natyrës dhe Mëshirës së Zotit!(1714): “E tashmja është e ngjizur me të ardhmen; e ardhmja mund të lexohet në të shkuarën; e largëta shprehet në të afërtën”. Kur kërkojmë kuptimin, ne zbulojmë se bota është e lexueshme për ne. Dhe kur kushtojmë vëmendje, ne gjemë modele të rregullësisë që na mundësojnë të parashikojmë të ardhmen. Për Gödel, arsyeja ishte evidente në botë për shkak se ky rend është i zbulueshëm.

Ndonëse nuk është përmendur, besimi i tij në një jetë të përtejme mbivendoset me rezultatet e teoremave të tij të paplotshmërisë dhe mendimet përkatëse mbi themelimin e matematikës. Gödel besonte thellësinë e botës, strukturën racionale dhe ekzistencën postmortem të shpirtit që varet nga rrejshmëria e materializmit, pikëpmaje filozofike sipas së cilës e gjithë e vërteta është detyrimisht e përcaktuar nga faktet fizike. Në një punim të papublikuar rreth vitit 1961, Gödel pohon se “materializmi priret ta shohë botën si një grumbull të çregullt dhe ndaj të pakuptimtë atomesh”.

Po nga materializmi pason po ashtu se çdo gjë pa mbështetje në faktet fizike duhet të jetë pa kuptim dhe realitet. Që këtej, një shpirt jomaterial nuk mund të mendohet se zotëron ndonjë kuptim real. Gödel vijon: “Përveç kësaj, vdekja duket se është për materializmin, përfundimtare dhe asgjësim i plotë”. Kështu materializmi kontraston, si me idenë se realiteti konstituohet nga një sistem maksimal i kuptimit, ashtu edhe me ekzistencën e një shpirti të pareduktueshëm në materien fizike. Ndonëse jetonte në një erë materialiste, Gödel ishte i bindur se materializmi ishte i rremë dhe mendonte më tej se teoremat e tij të paplotmërisë tregonin se ishte shumë i pagjasë.

Teoremat e paplotmërisë provuan(në vija të përgjithshme) se për çdo sistem formalisht të qëndrueshëm(p.sh matematika dhe logjika) ka të vërteta që nuk mund të demonstrohen brenda sistemit me aksiomat e tij dhe rregullat deduktive. Që këtej, çdo sistem i qëndrueshëm do jetë pashmangshmërisht i paplotë. Do të ketë përherë disa të vërteta në sistem që kërkojnë, siç thotë Gödel, “disa metoda të provës që tejkalojnë sistemin”. Përmes provës së tij, ai sanksionoi me standard të padiskutueshëm matematikor, se matematika vetë është e pafundme dhe se përherë do të jetë e mundshme të bëhen zbulime të reja brenda saj. Ky rezultat tronditi komunitetin e matematikanëve në zemër të tij.

Me një goditje të vetme ai i dha fund qëllimit kryesor të shumë prej matematikanëve të shekullit të 20-të, frymëzuar nga David Hilbert, që kërkoi të sanksiononte konsistencën e çdo sistemi matematikor përmes një sistemi fundor provash. Gödel provoi se asnjë sistem formal matematikor nuk mund të ishte i tillë ose të provonte me standardet e veta se nuk kishte kontradikta. Dhe të dhënat e zbuluara rreth tyre – p.sh se disa probleme janë me të vëtetë të pademonstrueshme brenda tyre – janë evidente për ne me arsyetim. Që këtej, Gödel konkludoi se mendja e njeriut tejkalon çdo sistem formal të fundëm aksiomash dhe rregullash deduktive.

Rreth implikimeve të teoremave të paplotmërisë, Gödel mendonte se rezultatet përfaqësonin një dilemë të rreme(artikuluar në Leksionin Gibbs më 1951). Ose duhet pranuar se ‘mendja njerëzore(edhe brenda hapësirës së matematikës së pastër) e tejkalon në mënyrë të pafundme fuqinë e çdo makine të fundme’, prej nga ku rrjedh se mendja njerëzore është e pathjeshtueshme te truri, që ‘sipas të gjitha manifestimeve është një makinë e fundme me një numër të fundëm pjesësh, konkretisht neuronet dhe lidhjet e tyre’.

Ose duhet supozuar se ka disa probleme mateamtike të atij lloji për të cilat flasin teoremat e tij, që janë ‘absolutisht të pazgjidhshme’. Nëse ky ishte rasti do të rrëzonte me gjasë ‘pikëpamjen se matematika është vetëm një krijim i yni’. Për pasojë, objektet matematikore do të zotëronin një realitet objektiv tërësisht të tyrin, të pavarur nga bota e fakteve fizike ‘të cilët ne nuk mund t’i krijojmë apo ndryshojmë, por vetëm t’i perceptojmë dhe përshkruajmë’. Kjo referohet si platonizëm i realitetit të të vërtetave matematikore. Për dëshpërimin e materialistëve, të dyja implikimet e dilemës janë ‘vendosmërisht në kundërshtim me filozofinë materialiste’. Më keq akoma për materialistin, Gödel vë në dukje se hallkat kontrastuese nuk janë ekskluzive. Mund të jetë që të dyja implikimet të jenë të vërteta njeherazi.

Si lidhet kjo me pikëpamjen e Gödel se bota është racionale dhe shpirti i mbijeton vdekjes? Teoremat e paplotmërisë dhe implikimet e tyre filozofike në asnjë mënyrë nuk provojnë apo tregojnë drejtpërsëdrejti se shpirti i mbijeton vdekjes. Megjithatë Gödel mendonte se rezultatet e teoremave i dhanë një goditje të fortë botëkuptimit materialist. Nëse mendja është e pareduktueshme në pjesët fizike të trurit dhe matematika zbulon një strukturë racionale të depërtueshme përtej fenomenit fizik, atëherë duhet kërkuar një botëkuptim alternativ që të jetë më racionalizues dhe më i hapur ndaj të vërtetave që nuk mund të testohen nga ndjesitë. Një perspektivë e tillë mund të mbështesë një botë të organizuar racionalisht dhe të jetë e hapur ndaj mundësisë së jetës pas vdekjes.

Të supozomë se ne – cinikët dhe të gjithë – pranojmë se bota, në këtë sens të thellë, është racionale. Pse të presupozosh se qeniet njerëzore meritojnë diçka përtej asaj që marrin në këtë jetë? Ne mund të hamendësojmë se diçka e ngjashme e shqetësonte nënën e tij. Gödel thotë në paragrafin teologjik të letrës tjetër: ‘Kur shkruan se i lutesh krijimit, ndoshta e ke fjalën se bota është e bukur kudo ku qeniet njerëzore nuk mund të mbërrijnë, etj.’. Këtu Marianne mund të ketë rënë dakord se shumëçka në krijimin shfaqet e organizuar, por sfidonte supozimin se gjithçka nga realiteti është kaq i rregulluar, sidomos kur vjen puna te qeniet njerëzore.

A duhet që e gjithë bota të jetë racionale? Apo mund të jetë që qeniet njerëzore janë aberracione iracionale të një rendi përndryshe racional?

Përgjigja e Gödel zbulon shkallë të tjera të nuancave të pozicionit të tij. Në letrën e parë, Gödel i referohej lirshëm vetëm një “fushe të gjerë mundësish” që mbeten të pazhvilluara, por të cilat kërkojnë konkludim. Në letrat pasuese, ai detajon se çfarë kërkon te njerëzimi ekzistenca për të vazhduar – që është esenciale për njerëzimin.

Është së pari e rëndësishme të shpjegohet se çfarë kuptonte Gödel me një cilësi “esenciale”. Ne kemi sigurisht shumë cilësi. Unë kam p.sh cilësinë e qëndrimit në një marrëdhënie të vet-identitetit(unë nuk jam Ti), të qenit një qytetar amerikan dhe që më pëlqen zhanri i horrorit. Ndonëse nuk ka unanimitet për atë sesi ta kuptojmë përdorimin nga Gödel të “esencial”, prova e tij ontologjike për ekzistencën e Zotit përfshin një përkufizim mbi atë që ai nënkupton me cilësi esenciale. Sipas atij përkufizimi, një cilësi është esenciale te diçka nëse qëndron në lidhje të domosdoshme me pjesën tjetër të cilësive të saj të tillë që nëse posedohet e para atëherë zotërohen detyrimisht edhe cilësitë e tjera. Vazhdon duke përcaktuar se çdo individ ka një esencë individuale, apo siç vëren Gödel në draftin në dorëshkrim të provës: ‘çdo dy esenca të x janë nec.(sic)janë ekuivalente’. Gödel, njësoj si Leibniz, besonte se secili individ posedonte një esencë të përcaktueshme dhe unike.

Në të njëjtën kohë, ndonëse esenca përkufizohet si specifikisht individuale në provën e tij, ka të dhëna se Gödel mendonte se esencat mund të ishin specifike sipas llojit. Ai mendonte se të gjitha qeniet njerëzore janë të destinuara për një jetë të përtejme pasi të gjithë ndajnë një cilësi në të qenin e tyre si qenie njerëzore. Ka disa bashkësi cilësish që shkojnë së bashku dhe janë të ndërlidhura tek individët, të tilla që zotërimi i kësaj bashkësie do të implikonte diçka që është lloji që është. Në provën e tij ontologjike, p.sh, ai përkufizon një qenie “të ngjashme me Zotin” që është ajo që zotëron çdo cilësi pozitive. Sa për qeniet njerëzore, unë jam i tillë pse zotëroj një bashkësi specifike cilësish për llojin tim që detyrimisht zotërohen nga të gjitha qeniet njerëzore dhe se të paktën disa prej tyre janë unike për ne(sikurse vetëm një qenie si Zoti mund të ketë cilësinë e të zotëruarit çdo cilësi pozitive).

Në letrën e 12 gushtit 1961, Gödel evidenton pyetjen kyçe që është anashkaluar shumë shpesh: “Ne jo vetëm që as e dimë se prej nga dhe pse jemi këtu, por gjithashtu nuk dimë se çfarë jemi(konkretisht në esencë dhe parë nga brenda)”. Gödel mandej vëren se nëse ne do të ishim në gjendje të këqyrnim me “metoda shkencore të vetë-vëzhgimit”, ne do të zbulonim se secili ndër ne ka “cilësi tërësisht të përcaktuara”. Në të njëjtën letër, Gödel me shaka vë në dukje se në shumicë individët besojnë të kundërtën: “Sipas konceptimit të zakonshëm, pyetjes ‘çfarë jam unë’, do t’i përgjigjeshin në mënyrë të tillë se unë jam diçka që nuk ka absolutisht fare cilësi në vetvete, diçka ngjashëm me varësen e rrobave në të cilën mund të hedhësh çdo gjë”. Që do të thotë, shumica e njerëzve supozojnë se nuk ka asgjë esenciale rreth qenies njerëzore dhe se mund t’i atribuojë njerëzimit arbitrarisht çdo tipar. Për Gödel megjithatë, një konceptim i tillë përfaqëson një fotografi të deformuar të realitetit – pasi nëse ne nuk kemi ndonjë cilësi esenciale specifike për llojin tonë, atëherë mbi cilat baza mundet kategorizmi dhe përcaktimi i diçkaje si diçka zë fill?

Pra, në thelb, cili tipar njerëzor na drejton drejt një fati përtej kësaj bote? Përgjigja e Gödel: aftësia njerëzore për të mësuar, dhe veçanërisht aftësia për të mësuar nga gabimet tona në një mënyrë që i jep jetës më shumë kuptim. Për Gödel, kjo cilësi qëndron domosdoshmërisht së bashku me vetinë e të qenit racional. Ndërsa ai pranon se kafshët dhe bimët mund të mësojnë përmes sprovave dhe gabimeve për të zbuluar mjete më të mira për arritjen e një qëllimi, ka një ndryshim cilësor midis kafshëve dhe qenieve njerëzore për të cilët të mësuarit mund ta ngrenë atë në një plan më të lartë të të kuptuarit. Ky është thelbi i arsyetimit të Gödel-it për t’ia atribuuar pavdekësinë qenieve njerëzore. Në letrën e 14 gushtit 1961, Gödel shkruan:

Vetëm njeriu mund të ketë një ekzistencë më të mirë nëpërmjet të mësuarit, pra t'i japë më shumë kuptim jetës së tij. Një, dhe shpesh e vetmja, metodë për të mësuar lind nga bërja e diçkaje false herën e parë. Dhe kjo ndodh sigurisht në këtë botë në sasi të bollshme

Marrëzia e qenieve njerëzore të përmendura më lart është plotësisht në përputhje me besimin në racionalitetin e botës. Në fakt, pakuptimësia e dukshme e botës ofron një strukturë ideale për të mësuar dhe zhvilluar arsyen tonë përmes soditjes së mangësive tona, momenteve tona të vuajtjes dhe prirjeve tona tepër njerëzore për t'iu nënshtruar prirjeve më të ulëta. Të mësosh në mënyrën si e kupton atë Gödel-i nuk ka të bëjë me aftësinë tonë për të përmirësuar mjetet teknike për të arritur qëllime të caktuara. Përkundrazi, ky nocion dallues i të mësuarit është aftësia e njerëzimit për t'u bërë më i mençur. Për shembull, mund të mësoj të jem një mik më i mirë pasi e humbas një të tillë për shkak të sjelljes egoiste dhe mund të mësoj teknika për të menduar në mënyrë krijuese rreth një qasjeje teorike pas pengesave të shumta eksperimentale. Një veti thelbësore e të qenit njerëzor është, me fjalë të tjera, të qenit i prirur për të zhvilluar arsyen tonë përmes mësimit të llojit përkatës. Ne nuk po mësojmë vetëm mënyra të reja për t'i bërë gjërat, por përkundrazi fitojmë më shumë kuptim në jetën tonë në të njëjtën kohë përmes reflektimit mbi mësimet më të thella të zbuluara duke bërë gabime.

E gjithë kjo mund të çojë në përfundimin se Gödel besonte në rimishërim. Por kjo do të ishte e tepërt, të paktën sipas disa koncepteve standarde për të. Një tipar intrigues i botëkuptimit teologjik të Gödel është besimi i tij se shndërrimi ynë në qenie plotësisht racionale nuk ndodh si mishërime të reja në këtë botë, por më tepër në një botë të veçantë të ardhshme:

Në veçanti duhet të imagjinohet se 'mësimi' ndodh në një pjesë të madhe së pari në botën tjetër, domethënë, në atë që ne kujtojmë përvojat tona nga kjo botë dhe arrijmë t'i kuptojmë ato vërtet për herë të parë, në mënyrë që përvojat tona të kësaj bote janë – si të thuash – vetëm lënda e parë për të mësuar

Dhe ai shtjellon më tej:

Për më tepër, duhet të supozojmë se të kuptuarit për ne do të jetë thelbësisht më i mirë se këtu, në mënyrë që të mund të njohim çdo gjë të rëndësishme me të njëjtën siguri të pagabueshme si 2 x 2 =4, ku mashtrimi është objektivisht i pamundur

Prandaj, bota tjetër duhet të jetë ajo që na çliron nga kufizimet tona aktuale, tokësore. Në vend që të riciklohemi përsëri në një trup tjetër tokësor, ne duhet të bëhemi qenie me aftësinë për të mësuar nga kujtimet që zhvendosen fshehurazi në të ardhmen tonë, gjendjen më të lartë të qenies.

Besimi se thelbi ynë është të bëhemi diçka më shumë se sa jemi këtu, shpjegon pse Gödel u tërhoq nga një pasazh i veçantë në letrën e parë të Shën Palit drejtuar Korintasve, të cilin e zbulova kur shfletova bibliotekën e tij personale në arkivat e IAS. Në një botim latin me madhësi xhepi të Dhiatës së Re, Gödel shkroi në krye të faqes së titullit me laps në ngjyrë të zbehtë: 'f. 374’. Pas këtij referimi, dikush çohet në kapitullin 15 të letrës së Shën Palit, ku Gödel shënoi vargjet 33 deri në 49 me kllapa katrore dhe tërhoqi një shigjetë në një varg në veçanti. Në vargjet në kllapa, Shën Pali përshkruan ringjalljen tonë trupore. Duke përdorur metaforën e të korrave, Shën Pali vëren se farat e mbjella duhet të shkatërrohen në mënyrë që të rriten në bimët që duhet të bëhen. Po ashtu, vëren ai, do të jetë edhe me ne. Jetët dhe trupat tanë në këtë jetë janë vetëm fara, në pritje të shkatërrimit të tyre, pas së cilës ne do të shkojmë në gjendjen përfundimtare të qenies. Gödel ka vizatuar një shigjetë që tregon vargun 44 për ta theksuar: ‘Mbillet në dobësi, ringjallet në fuqi. Mbillet një trup fizik, ringjallet një trup shpirtëror.’ Për Gödelin, Shën Pali me sa duket kishte arritur në përfundimin e saktë, megjithëse me vizion profetik, i parë zakonisht si i kundërt me argumentin racional.

Mbetemi në mëdyshje për reagimin e Marianës ndaj pikëpamjeve të djalit të saj për botën tjetër, megjithëse është e sigurt që ajo ishte në mëdyshje. Në letrën e datës 12 shtator 1961, Gödel siguron nënën e tij se konfuzioni i saj për pozicionin e tij nuk ka të bëjë fare me moshën e saj dhe shumë më tepër me shpjegimet e tij kompakte. Dhe në letrën e fundit, nga 6 tetori 1961, Gödel kundërshton pretendimin se pikëpamjet e tij i ngjajnë "okultizmit". Ai këmbëngul, përkundrazi, se pikëpamjet e tij nuk kanë asgjë të përbashkët me ata që thjesht citonin Shën Palin ose dallonin mesazhe drejtpërdrejt nga engjëjt. Ai e pranon sigurisht se pikëpamjet e tij mund të duken ‘të pamundura’ në pamje të parë, por këmbëngul se ato janë mjaft ‘të mundshme dhe racionale’. Në të vërtetë, ai arriti në pozicionin e tij vetëm përmes arsyetimit dhe mendon se bindjet e tij përfundimisht do të tregohen se janë "plotësisht në përputhje me të gjitha faktet e njohura". Në këtë kontekst, ai më tej paraqet një mbrojtje të fesë, duke njohur bërthamën racionale të saj, për të cilën ai pretendon se shpesh shahet nga filozofët dhe minohet nga institucionet e këqija fetare:

N.B.(nota bene) kurrikula aktuale e filozofisë nuk ndihmon shumë në të kuptuarit e pyetjeve të tilla pasi 90 për qind e filozofëve bashkëkohorë e shohin si objektiv parësor heqjen e fesë nga kokat e njerëzve dhe në këtë mënyrë funksionojnë njësoj si kishat e këqija.

Nëse kjo e bindi Marianne-n apo jo, ne vetëm mund të hamendësojmë.

Për ne që mbetemi me të dyja këmbët ende në këtë botë, argumenti i Gödel-it na paraqet një pamje magjepsëse se përse mund të vazhdojmë të ekzistojmë pasi të kemi hequr këtë spirale të vdekshme. Në të vërtetë, argumenti i tij shkëlqen me optimizin se jetët tona të ardhshme, nëse arsyeja duhet të kënaqet, duhet të jenë ato në të cilat ne maksimizojmë disa tipare thelbësore njerëzore që mbeten në gjendje modeste këtu. Vetja jonë e ardhshme do të jetë më racionale dhe disi e aftë për të kuptuar lëndën e parë të vuajtjes së përjetuar në këtë jetë. A mund të supozojmë se Kurt dhe Marianne tani janë ribashkuar? Le ta shpresojmë këtë gjë.

Burimi: AEON

Përkthimi: Skerdilajd Zaimi